TEKST Miguel E. Keerveld, Curator-in-Residence voor het project ALAKONDRE: A space in time in samenwerking met Readytex Art Gallery (RAG).
Ik hoop dat de recente kunstwerken van Sri Irodikromo helpen om de menselijke essentie te verheffen. Aan kunstenaars tonen ze de noodzaak om creatieve praktijken duurzaam te maken. Daarom denk ik dat Sri een van de eerste beeldend kunstenaars in Suriname is, die de lat voor ons allemaal behoorlijk hoog legt om deze noodzaak aan te pakken. Zal ze de ingeslagen weg met haar solotentoonstelling Udan Liris voortzetten?
Udan Liris
Udan Liris betekent zachte regen. Ik loop door deze manifestatie met kinderlijke verwondering. Het ‘regent’ koffie, naast andere materialen die worden gebruikt in Sri’s nieuwe kunstwerken in Readytex Art Gallery (RAG). Deze betovering manifesteert zich als een complex systeem van creatieve expressie. Zou het kunnen dat Sri ons meeneemt op een reis om ons eraan te herinneren dat koffie, net als andere producten die we dagelijks consumeren, een onmenselijke geschiedenis heeft? Een verhandeling over een geschiedenis die we nooit zullen begrijpen omdat deze niet vertelde verhalen naar het graf zijn meegenomen. Verhalen over een volk dat ooit in Suriname arriveerde als arbeidsgoed, nu verborgen in Sri’s beelden die mijn verbeelding prikkelen. Dit gebeurt allereerst bij het schilderij Jaji.
Javaanse contractarbeiders die op hetzelfde schip in Suriname aankwamen, noemden elkaar ‘jaji‘ (schip-genoot). “Ze waren geen familie en kenden elkaar ook niet voordat ze elkaar op het schip ontmoetten”, volgens Sri. Ze vervolgt: “Maar na de reis, tegen de tijd dat ze samen het schip verlieten, waren ze meestal goede vrienden geworden en beschouwden ze elkaar vaak wel als familie.” Omdat ze de macht hadden om de omstandigheden waaraan hun arbeid hen blootstelde te veranderen, vonden ze kracht en deden ze bijna alles samen. Omdat ze vaak in één dorp zouden wonen, werkten ze samen en werden samen oud.
Deze tentoonstelling gaat over identiteit en gemeenschap. In dit gesprek zie ik identificatie: een proces waarin “identiteit niet is wie je bent, maar identiteit is wat je uitvoert”, zoals mijn gedachten me doen denken aan de argumenten van een mentor. Identificatie is wat we kennen als alakondre fasi in Suriname. Zo wordt het gezin opnieuw geschapen: onder druk van een systeem van contractarbeid. In de context van Suriname ontwikkelt de Javaanse gemeenschap (evenals andere gemeenschappen) zich voorbij de grenzen van etniciteit. De verhalen van Sri onderzoeken meer mysteries. Andere onderwerpen in Udan Liris zijn bijvoorbeeld: ‘banyu’, ‘menyan’, ‘pertapan’, ‘rahasia’ en ’tyekelan’. Ondanks dat deze begrippen niet letterlijk naar het Nederlands te vertalen zijn, licht Sri ze toe: water, wierook, meditatieplaats, geheim en bescherming. Vanwege het universele aspect is mijn aandacht vooral op dat laatste gevestigd.
Tyekelan
In de Javaanse cultuur is de traditie van bescherming tegen het kwaad ‘tyekelan’. “Je krijgt het bijvoorbeeld van een ‘wong pinter’ of een ‘kaun’ (spirituele leiders)”, zoals Sri haar kennis en intuïtie het uitleggen. “Dit kan op verschillende manieren gebeuren, zoals door middel van een gebed, as van wierook, naalden of spelden, of door een zwart koord dat je om je pols draagt.” Ik heb nu geleerd dat deze bescherming zelfs onder de huid kan worden aangebracht. De installatie Tyekelan is een van de kunstwerken waarin blauw de boventoon voert. In verschillende culturen wordt blauwsel gebruikt om te beschermen tegen negatieve invloeden. Sri: “Mensen die ziek zijn bijvoorbeeld, of baby’s, worden gebaad met water waarin het blauw is opgelost, en je ziet vaak Javaanse baby’s met een blauwe stip op hun voorhoofd.” Ik denk meteen aan indigo, en de geschiedenis van deze kleur door de tijd heen.
Sri is zich bewust van kleur als iets heiligs. Deze magische substantie in natuur en cultuur is voor mij de heilige graal voor beeldend kunstenaars. De Heilige Graal is een middeleeuwse legende over een kom of beker waarin naar verluidt, het bloed van Christus werd verzameld door Jozef van Arimathea bij de kruisiging van Christus; de beker die hij gebruikte bij het Laatste Avondmaal; de speerpunt waarmee hij werd doorboord terwijl hij aan het kruis hing; of de edelsteen die van Lucifers kroon viel toen die uit de hemel viel. De bovennatuurlijke krachten van de graal zijn divers (Wikipedia). Ik geloof dat Sri deze heilige graal gebruikt als een onzichtbare dialoog in Udan Liris om te activeren wat Michael Taussig de “magische polymorfe substantie” noemt. Hij beschrijft het als het vermogen van kleur om alle zintuigen te prikkelen (Taussig, 2009). Geeft Sri’s nieuwe benadering van creatieve technologie een essentie om de moderniteit waar veel lokale kunstenaars aan vast lijken te zitten, te overtreffen?
We kunnen ‘moderne’ producties van kleur niet als heilig of betoverend beschouwen. Volgens Taussig verwijdert deze “dappere nieuwe wereld van kunstmatig gecreëerde chemische magie” ons van de taal van de alchemie. Sinds de verlichting van steden in de 19e eeuw, creëert de industrie van kolengas een afvalproduct waaruit kleur en ongeveer alles wordt gemaakt in één machtige mimesis van de natuur, waardoor we de taal van het verbinden met kleur verliezen (Taussig, 2009). Maar wereldwijd worden kunstenaars zich steeds meer bewust van vervuiling door deze ‘moderne’ uitvinding. Ook Sri. Ze slaat een nieuwe richting in die signalen geeft aan collega’s en hopelijk een rimpeleffect creëert. Haar tentoonstelling doet denken aan magie in de manier waarop kleuren in het spel worden gebracht binnen sjamanistische praktijken. In zijn boek noemt Taussig dit ‘mana’: “een buitengewone substantie, onzichtbaar, wonderbaarlijk en spiritueel, die alle werkzaamheid en leven bevat”.
Re-imagining
Is Sri’s proces van verandering een proces van ‘re–imagining’? Monique NouhChaia vindt dat Udan Liris een nogal kritische lading heeft. Ze noemt het “praten over de migratie van mensen met alle negatieve en mooie dingen eromheen”. In het werk Jaji bijvoorbeeld ziet ze “een laag over de ‘poppenmeester’, door de armen van de wajangpop die Sri over het beeld heeft getekend”. Heeft Sri de over het werk getekende wajangpop gebruikt als een verwijzing naar de inclusie als kritiek op de kolonisator/overheerser die mensen zoveel onrecht heeft aangedaan?
In mijn gesprek met dit schilderij is mijn aandacht gevestigd op het materiaal dat wordt gebruikt in relatie tot manieren van weten en niet-weten; Ik moet denken aan een citaat: “De afgelopen drie decennia heeft er een stille revolutie plaatsgevonden in ons begrip van de geschiedenis van de ‘Westerse’ filosofie. Zo stil zelfs dat maar weinigen het hebben opgemerkt. Wat deze revolutie teweeg heeft gebracht, is het besef dat enkele van de meest invloedrijke filosofen in het ‘Westen’ de bedoeling hadden dat hun filosofie niet alleen een verzameling doctrines zou zijn, louter intellectuele inhoud, maar vooral een levenskunst. Zoals de meeste revoluties, gaat deze over hoe we ons verhouden tot het verleden.” (Bradatan, 2015).
Is Udan Liris gerelateerd aan deze revolutie? Ik beschouw Sri’s levensechte en duurzame benadering echter als non-filosofie. Deze tentoonstelling demonstreert ongetwijfeld op een fascinerende manier de kruising tussen sociale rechtvaardigheid en ecologie; het verbindt de huidige milieucrisis, kolonialisme, racisme en kapitalisme.
Udan Liris toonde mij dubbelzinnigheid. Verbond het me opnieuw met alchemie? Ik ervoer alakondre fasi. De term alakondre is afgeleid van de winti-filosofie, wat universeel betekent volgens het woordenboek (Ensie, 2017); fasi staat voor model. Ik was gefascineerd door Sri’s verbeeldingskracht: “alakondre is een transparante verschijning”. Daarom concludeerde ik dat Udan Liris werd opgevoerd op basis van weten en niet-weten. Deze essentie van de 21e eeuw is waar ik aan herinnerd werd door Sri’s magie. Moeten andere, recentere toepassingen van alakondre in Suriname en daarbuiten inspiratie putten uit haar aanpak?
+++
Wat: Udan Liris, Sri Irodikromo
Wanneer: Vrijdag 12 november t/m zaterdag 4 december, 2021. Openingstijden: maandag-vrijdag van 08:00 am-04:30 pm, en op zaterdag van 08:30 am-1:30 pm.
Waar: Readytex Art Gallery (RAG), Steenbakkerijstraat 30, Paramaribo, Suriname
Bronnen:
- Bradatan, Costica, Dying for ideas. The Dangerous Lives of the Philosophers. London, Bloomsbury Publishing, 2015. ISBN 9781472525512
- Taussig, Michael, What Color Is the Sacred?. Chicago, University of Chicago Press, 2009. ISBN 9780226790060
- https://www.ensie.nl/betekenis/alakondre
- https://nl.wikipedia.org/wiki/Heilige_graal
- https://www.ensie.nl/betekenis/indigo
+++
TEKST Miguel E. Keerveld
Miguel E. Keerveld (Suriname, 1982) werkt samen met het merk EdKe en de performance persona Tumpi Flow. Opgeleid in de civiele techniek opereert ‘hij’ met focus op beeldtaal en creatief schrijven. Als een hybride-intuïtief concept voert ‘zij’ politieke interventies uit die verband houden met sociale praktijk. Als onderzoeker is ‘het’ gericht op het activeren van performatieve politiek en het manifesteren van rituelen, beide gerelateerd aan creatieve counseling en civic engineering van een cyborg-feministisch project.
FOTO’S Courtesy Miguel E. Keerveld, Ada Korbee & Readytex Art Gallery (RAG)