TEKST Miguel E. Keerveld, Curator-in-Residence voor het project ALAKONDRE: A space in time in samenwerking met Readytex Art Gallery (RAG)
Twee dingen vullen de geest met steeds nieuwe en toenemende bewondering en ontzag, hoe vaker en regelmatiger we erover nadenken: de sterrenhemel boven mij en de morele wet in mij. Ik vermoed ze niet alleen en zoek ze op alsof ik in duisternis of in het transcendente gebied achter mijn horizon verborgen ben: ik zie ze voor me en ik associeer ze rechtstreeks met het bewustzijn van mijn eigen bestaan.
(Immanuel Kant, Critique of Practical Reason, 1788)
LA VIE – A LIBI was een solo-expositie van John Lie A Fo. Van 12 maart-2 april 2022 was deze manifestatie te zien in Readytex Art Gallery (RAG). Het bracht ons naar Kantianisme dat het leven met ‘de sterrenhemel’ in verbinding brengt. Maar in de kunstwerken van Lie A Fo kunnen wij vooral de copernicaanse omwenteling waarmee de filosofie van Emmanuel Levinas ons confronteerde vinden. Levinas leerde ons dat het leven niets anders dan tijdruimtelijkheid is, want zijn filosofie bracht ons het inzicht dat de tijd het absolute is en de ruimte, als zijnde afgeleid van de tijd, het relatieve (Keij, 2021). In de expositie van Lie A Fo ervoer ik het leven zo, maar dan als een ambiguïteit voorbij ideologie.
Voorbij het rijk van woorden
Lie A Fo zegt het voorbij het rijk van woorden. In LA VIE – A LIBI zie ik “een natuur die niet bestaat als een wereld van objecten die bestemd zijn voor een transcendentale kijker, maar als een rijk dat een subject omvat en transcendeert.” Hiervoor wordt gevraagd na te denken over identiteit en verschil, tijdelijkheid en voorbij het tijdelijke, en leven en dood als onderdeel van het eigen bestaan (Lang, 1999). Met andere woorden, Lie A Fo voert een filosofie uit die zich op relaties baseert en een intersectionele of holistische benadering van het leven toegankelijk maakt. Een demonstratie die ook geldt voor het kunstwerk Stations uit 1994 van de Amerikaanse kunstenaar Bill Viola. Volgens professor van Moderne en Hedendaagse Kunst Karen Lang biedt Stations niet slechts één gezichtspunt, maar een heel lichaam; de fysieke ervaring in tijd. Zo ook heeft het leven de tijd als kern. Het heden … Stations beeldt virtuele lichamen af die ook als spiegelbeelden op granieten oppervlakken geprojecteerd zijn én waarin de toeschouwer de eigen reflectie kan zien. “We krijgen een visuele omgeving aangeboden die uitnodigt tot de betrokkenheid van het oog en het lichaam, en van onze beweging in de ruimte”, omdat reflectie hier is zichzelf als een ander zien (Lang, 1999). Dit zie ik als een overeenkomst tussen Stations en LA VIE – A LIBI. Een verschil is dat beiden reflectie op eigen manieren verwarren.
LA VIE – A LIBI verwart reflectie door symboliek en materiaal te verbinden. Mogelijk brengt deze relatie de geest in beweging en in verhouding tot de tijd. Maar ik vind ook het gebruik van ruimtelijkheid in het werk van Lie A Fo interessant, met name hoe hij verbinding maakt tussen verschillende onderwerpen en materialen die hij in een complexe gelaagdheid samenbrengt. Zo lees ik zijn tijdruimtelijkheid: het versmelten van verschillende soorten kennissystemen en technologieën.
Kenmerken van onze tijd
Een andere overeenkomst tussen Stations en LA VIE – A LIBI vind ik in kenmerken van onze tijd. Politicoloog en filosoof Achille Mbembe benoemt deze: geografische en culturele ontworteling, herdefiniëring van het menselijke, de ingang die op computertechnologie gebaseerde apparaten hebben gevonden in alle aspecten van het sociale leven, en de macht van het kapitaal met het vermogen om de menselijke soort te manipuleren (Mbembe, 2017).
LA VIE – A LIBI duwt mij vooral naar de culturele ontworteling en de herdefiniëring van het menselijke. Vooral mijn associaties met de figuren in de werken van John Lie A Fo zeggen mij dat. In de terminologie van Martin Heidegger moet het Zijn door een fase heen waarin het gezuiverd wordt door het vuur om zijn apotheose te bereiken. Deze Duitse filosoof heeft beweerd dat de aarde zichzelf zal opblazen als de ‘hoogste vervulling’ van de techniek waardoor een nieuwe geschiedenis van een nieuwe menselijkheid en een nieuwe wereld kan ontstaan. “Het einde van het eerste begin, en in potentie de aanvang van een ‘nieuw begin’” (Mbembe, 2017). Aangezien LA VIE – A LIBI verwijst naar onze relatie met de aarde, door de constellatie van de mens en het anders-dan-menselijke, brengt het mij ook naar de vraag: construeert Lie A Fo hier een ‘terrasofie’? Volgens filosoof Henk Manschot is er “een veel meer omvattende culturele verschuiving nodig die niet langer ‘de mens’ centraal stelt, maar het proces van het leven”. Hij definieert ‘terrasofie’ als een nieuwe oriëntatie in de filosofische kosmologie, een oriëntatie die van de correlatie mens-aarde de kernvraag voor de 21ste eeuw heeft gemaakt. In deze vraag speelt de visie van Nietzsche een rol, omdat het niet uitgaat van het ‘moderne’ individu. Hetzelfde zie ik in schilderijen van Lie A Fo zoals Red Man Story, Boy with white horse en Rite 2.
Nietzscheaanse terrasofie
In de nietzscheaanse terrasofie is het universele perspectief van de moderniteit verwijderd. Wanneer ik in de terrasofie van LA VIE – A LIBI duik, ervaar ik “rot op met het zoeken naar eenheid”. Voor het reguleren van leven op aarde plaatst deze manifestatie verscheidenheid en complexiteit van lokale culturen en gemeenschappen centraal. “Niet universaliteit, maar de waarden van pluraliteit en diversiteit treden dan als eerste op de voorgrond” (Manschot, 2020). “Universalisme houdt in dat men wordt opgenomen in een al gevormde eenheid. Gemeenschappelijkheid veronderstelt een relatie die is gebaseerd op delen, op gezamenlijk ergens deel van uitmaken” (Mbembe, 2017). In het afrekenen met de idee van universaliteit brengt LA VIE – A LIBI mij naar o.a. Afrikaanse filosofie waarin het uitgangspunt van het menselijk bestaan de vraag van de relatie is en niet die van het Zijn. Daarom vind ik niet ‘eenheid’ of ‘het universele’ in deze expositie, maar juist het ‘gemeenschappelijke’ waarin Lie A Fo specifieke symbolen gebruikt. Deze expositie – in elkaar geweven met beelden van o.a. skeletten, maskers, kruisen en schedels – is een meervoudig narratief over culturele complexiteit in de menselijke natuur. Omdat de kunstwerken 2 Viruses en Warning mij naar het gevoel van een catastrofe in onze tijd brengen, heb ik bijzonder veel waardering voor de boodschap die de terrasofie van John Lie A Fo hier en nu brengt. Het overstijgt de idee van ‘mijn eigen bestaan’.
In LA VIE – A LIBI vind ik een kritiek op het Zijn dat de moderne cultuur domineert. Moderniteit brengt verdeeldheid in de politiek waardoor oorlog geneesmiddel en vergif is geworden. “De oorlog heeft niet alleen een permanente plaats gekregen als doel en noodzaak in de democratie, maar ook in het politieke en de cultuur” (Mbembe, 2017).
+++
Bronnen:
- J. Keij, Tijd als kwetsbaarheid in de filosofie van Levinas, 2021
- K. Lang, Reasons and Remainders: Kantian performativity in the history of art, 1999
- A. Mbembe, Een politiek van vijandschap, 2017
- H. Manschot, Blijf de aarde trouw; Pleidooi voor een nietzscheaanse terrasofie, 2020
+++
Deze publicatie werd mede mogelijk gemaakt door een subsidie verleend uit het Dr. Silvia W. de Groot Fonds.
Lees meer over het Dr. Silvia W. de Groot Fonds hier.
Lees meer over Dr. Silvia W. de Groot hier.
Miguel E. Keerveld (Suriname, 1982) werkt samen met het merk EdKe en de performance persona Tumpi Flow. Opgeleid in de civiele techniek opereert ‘hij’ met focus op beeldtaal en creatief schrijven. Als een hybride-intuïtief concept voert ‘zij’ politieke interventies uit die verband houden met sociale praktijk. Als onderzoeker is ‘het’ gericht op het activeren van performatieve politiek en het manifesteren van rituelen, beide gerelateerd aan creatieve counseling en civic engineering van een cyborg-feministisch project.
FOTO’S Courtesy Readytex Art Gallery (RAG)
+++