TEKST Miguel E. Keerveld, Curator-in-Residence voor het project ALAKONDRE: A space in time in samenwerking met Readytex Art Gallery (RAG).
Om haar apotheose te bereiken moet het Zijn door een vuurzuiveringsfase heen. Wikipedia stelt dat apotheose de verheerlijking van een voorwerp tot goddelijk niveau is, of het behandelen van de mens als god. In de woorden van Martin Heidegger (geciteerd in Mbembe, 2017) zou de aarde zichzelf opblazen als hoogste vervulling van de techniek. Achille Mbembe (2017) stelt: “Het is alleen maar het einde van het eerste begin, en in potentie de aanvang van een ‘nieuw begin’ en een ‘nieuwe geschiedenis’, de nieuwe geschiedenis van een nieuwe mensheid en een nieuwe wereld.”
De apotheose
Hoewel ik de kunstmanifestatie UMA STEN van een grote afstand meemaakte, deed het me aan de term ‘apotheose’ denken. Of misschien juist daarom? Tussen 14 mei en 4 juni 2022 vond deze expositie plaats in Readytex Art Gallery (RAG) en was het werk te zien van de erekunstenaar Nola Hatterman (1899-1984), de local master Els Tjong Joe Wai, de RAG-kunstenaars Hanka Wolterstorff, Leonnie van Eert en tumpi flow. Verder waren ook experimenten van gastkunstenaars Coco Duivenvoorde en Sarojini Lewis te zien. Als focus op vrouwelijkheid in relatie tot kracht, kwamen onderwerpen zoals identiteit, diversiteit en inclusie aan de orde (RAG, 2022).
Ondanks mijn virtuele ervaring met UMA STEN, stelt de intimiteit die ik beleef in het proces van Kurt zijn curatorschap mij in staat om deze manifestatie in de breedte te verkennen en in de diepte onder de loep te nemen. Het geheel openbaart een dialectische spanning of een wijsheid die uit een droomstaat tot stand komt, want hoe breder en dieper ik kijk en duik, des te meer overspoelt het gevoel van dromen ook mij. Henk Manschot (2020) stelt dat de droom de dag- en nachtzijde van het leven verbindt en een scheppende dimensie opent. Sigmund Freud (geciteerd in Gay, 2006) ziet dromen als zinvolle, verwonderende of zinloze psychische prestatie. Ik vraag me af of dromen de gemoederen naar rust kan leiden in tijden van crisis. Daarom vind ik het interessant om vanuit kunst als droomruimte te zoeken naar alternatieven om het hoofd koel te kunnen houden in de massahysterie van onze tijd. Zo heb ik voor het resultaat van Kurt zijn vorige curatorsrol aangenomen dat die manifestatie een alternatief is om ons een weg te kunnen banen naar hoopvolle inzichten in de huidige spanningen. Een eigenschap van deze tijdsgeest is het nationalisme dat een cultuur geworden is die alle kenmerken draagt van een ‘nanoracisme’: een vorm van haat die tot in microscopisch fijne vezels van de samenleving binnendringt. Het is “een manier waarop het subject de intieme schaamte die hij voor zichzelf voelt, op de Ander af [te] wentelen”, waarbij de Ander volgens Achille Mbembe (2017) dan als zondebok fungeert. Zo is ook de geest van onze politiek “een vrolijk, hersenloos, totaal idioot nanoracisme, dat er plezier in schept te zwelgen in onwetendheid en het recht op domheid opeist”. Is deze situatie te vergelijken met de vuurzuiveringsfase die onze tijdsgeest moet ondergaan om zijn apotheose te bereiken? Een uitspraak van Alida Neslo verschijnt op mijn netvlies. We zitten ergens te lunchen wanneer ze tegen me zegt: “ik heb geen wortels, ik heb voeten”. Deze visie is in lijn met ‘de ethiek van de passant’ en met inzichten die aan de orde komen in gesprekken tussen Kurt Nahar en mij over het uitvoeren van etniciteit en gender. Deze ethiek gaat uit van een gespleten macht “verdeeld over verschillende kernen” en gebrek aan “een uniek centrum van de wereld” (Mbembe, 2017), want misschien heeft de toekomst van de verbeelding die wij de staat noemen geen burgers meer omdat de passant zich van alles losmaakt of van bijna alles afziet.
Op weg zijn
Mens-worden-in-de-wereld is op weg zijn. Deze metamorfose is mogelijk omdat volgens Mbembe (2017) “mens-worden-in-de-wereld geen kwestie [is]van geboorte, noch van afkomst of ras”. In UMA STEN legt Kurt nadruk hierop. Hiermee voegt hij toe aan de strijd voor gelijke rechten, kansen en respect voor eenieder door in deze expositie werk te laten zien van “vrouwelijke kunstenaars van verschillende generaties, verschillende culturele achtergronden en verschillende relaties ten opzichte van Nederland en Suriname” (RAG, 2022). Dit maakt UMA STEN inclusief, ook omdat kunstenaars van verschillende seksen hier wel tot het feminiene gender gerekend worden. Migratieachtergrond van deelnemende kunstenaars en complexe invullingen van etniciteit en gender spreken Kurt aan, waardoor ik een correlatie vind tussen ‘de ethiek van de passant’ en UMA STEN. Over die passant beweert Mbembe (2017) het volgende: het is “degene die zijn wortels elders heeft, als gast tijdelijk ergens verblijft en weer teruggaat als het moment daar is”.
Ik zit in mijn eigen denken en vraag me af wat het gender van onze tijd is? Ik ben overtuigd van de afwisselende genderrollen van de tijd, en dat nu iets vrouwelijks geëtaleerd wordt. Vanwege dit gevoel vind ik UMA STEN erg krachtig. Meer nog hebben Els Tjong Joe Wai en Kurt Nahar hier een stevige blauwdruk neergezet met hun beeldkeuze. Zodanig dat niet louter de mannelijke spierballen voor lief aangenomen worden omdat de complexe gelaagdheid van het kunstwerk She dat als beeld gekozen is, zaken als kritiek, hoop en schoonheid verstrengelt. Ik zie in She een radicale wending van onze ervaring met het vrouwelijke. Els is “een Surinaamse kunstenares die na jaren wonen en werken in Europa, in 2009 voorgoed naar Suriname terugkeerde en hier haar kunstcarrière vervolgde” (RAG, 2022). Vooral haar oneliners spreken Kurt erg aan. Ook de met aquarel, inkt of pen op papier getekende werken die als een kanonnade tijdens de COVID-19-pandemie uit haar penseel/pen rijzen, zijn sociaal-maatschappelijk en politiek kritisch. Haar werken doen me denken aan nieuwe manieren van ‘zijn en tijd’ beleven; van kijken naar wat er op ons af komt en zin geven aan dat waar wij zelf onderdeel van zijn. Tegen die achtergrond en de sterke socio-politieke bevragingen in haar werk vind ik het werk van Els van belang voor onze tijd. Kortom, ik hoop dat wat Els doet kan bijdragen aan het veranderen van het collectieve Zijn; de reverse spell zoals ik dat proef in UMA STEN door de invulling die Kurt hieraan geeft. Ik begrijp dan ook waarom hij Els uitkiest als local master en positioneert op een podium waar het vrouwelijke de ruimte krijgt.
Voorbij het humanisme
UMA STEN gaat voorbij het humanisme. Het lijkt mij dat deze manifestatie afstevent op het debat over een ‘planetaire’ mensheid als alternatief voor “de doodlopende wegen van het humanisme”. Planetaire mensheid is een nieuwe weg om uit de impasse te komen waarin het westerse discours over ‘de mens’ is geraakt. Het gaat uit van een ruimtelijkheid “waarin elk menselijk subject weer de drager kan worden van zijn woord, zijn naam, zijn daden en zijn verlangens” (Mbembe, 2017).
Mijn spontane gedachte bij UMA STEN is de Übermensch van Friedrich Nietzsche. Zoals Mbembe (2017) redeneert is dat mens-worden-in-de-wereld, en die Übermensch is geen kwestie van geboorte is, noch van afkomst of ras. Maar mens-worden-in-de-wereld gaat ondergaat een vormverandering die ontstaat door ontmoeting met een Ander zoals Emmanuel Levinas (geciteerd in Keij, 2021) vaststelt. Een dergelijke ontmoeting – waarin wij onszelf wezenlijk openstellen voor het onbekende – leidt naar bewustwording van onszelf en opent een ‘plaats’ waarin de cultuur die plaats is waarin de ‘ruimere mens’ ontstaat. Want de aarde is “niets anders dan een grote gevangenis geweest voor deze metaal-mens, deze geld-mens, deze hout-mens en deze vloeistof-mens die veroordeeld is tot eindeloze gedaanteverwisseling” (Mbembe, 2017).
Wat ik voel bij UMA STEN is geborgenheid. Misschien omdat ik vanwege mijn kennis van Kurt zijn focus op grootmoeders deze manifestatie met het beeld van de moeder associeer? In zijn volgende en laatste curatoriële taak gaat Kurt in op andere aspecten van het nu, wat mijn behoefte aan geborgenheid nog meer vergroot. Behalve als object dat honger stilt, ziet de psychoanalyse het moederbeeld ook als eerste liefdesobject en bescherming tegen gevaren (Freud, geciteerd in Gay, 2006). Daarom herinnert UMA STEN mij vooral aan verbinding.
Tot slot stel ik vast dat we voor Martin Heidegger vrij zijn onze eigen dood te sterven. Zo zijn we volgens hem ook vrij om ons eigen leven te leven. Maar dood is een komedie, een spel dat niet meer of minder is dan het middel waarmee het menselijke subject ‘zichzelf’ bewust voor de gek houdt (Mbembe, 2017). Kurt herinnert ons met UMA STEN niet alleen hieraan, maar vooral dat de catastrofe vandaag voorloper is van de apotheose die morgen zal zijn.
Bronnen:
- P. Gay, Het onderbewuste: De draagbare Freud. Een keuze uit zijn werk, 2006
- J. Keij, Tijd als kwetsbaarheid in de filosofie van Levinas, 2021
- H. Manschot, Blijf de aarde trouw: pleidooi voor een nietzscheaanse terrasofie, 2020
- A. Mbembe, Een politiek van vijandschap, 2017
- Readytex Art Gallery, Persbericht expositie UMA STEN, 2022
+++
+++
Deze publicatie werd mede mogelijk gemaakt door een subsidie verleend uit het Dr. Silvia W. de Groot Fonds.
Lees meer over het Dr. Silvia W. de Groot Fonds hier.
Lees meer over Dr. Silvia W. de Groot hier.
Miguel E. Keerveld (Suriname, 1982) werkt samen met het merk EdKe en de performance persona Tumpi Flow. Opgeleid in de civiele techniek opereert ‘hij’ met focus op beeldtaal en creatief schrijven. Als een hybride-intuïtief concept voert ‘zij’ politieke interventies uit die verband houden met sociale praktijk. Als onderzoeker is ‘het’ gericht op het activeren van performatieve politiek en het manifesteren van rituelen, beide gerelateerd aan creatieve counseling en civic engineering van een cyborg-feministisch project.
FOTO’S Courtesy Readytex Art Gallery (RAG)
+++