Sranan Art Xposed (SAX) deelt hier graag een essay van Adeline Gregoire. Adeline Gregoire (1981) is een beeldend kunstenaar uit Trinidad & Tobago. Haar artistieke en curatoriële praktijk onderzoekt thema’s als geheugen en dekolonialiteit, evenals de gevarieerde en alternatieve verhalen van Caribische, BIPOC en postkoloniale samenlevingen. Adeline Gregoire is de redacteur van CULTUREGO (2013), een cultureel platform dat creatievelingen uit Trinidad en Tobago in het Caribisch gebied belicht, en ze is de oprichter van HOT SUN Caribbean Contemporary Art (2021).
Adeline bezocht onlangs Suriname, in juli-augustus 2024, en haar bezoek viel samen met de opening van de tentoonstelling Whispers.., van Rinaldo Klas, in Readytex Art Gallery (RAG). Dit inspireerde haar om het essay “Safri Taki. Talking to the cosmos” te schrijven. Hieronder de Nederlandse vertaling.
Safri Taki. Fluisteren met de kosmos
Ma, had je me iets te vertellen?
Wat moet ik je vertellen?
Ik wil je vertellen dat ik van je hou.
Kom terug naar me mijn kind.
Wat is je werk?
Waar ga je heen?
Ga jij ook naar de plek van felle lichten,
Geen vogelgezang geen krekels
grijze kale vlakten, geen gezang, geen zon
Ademloze lege ogen, rennen, haasten
Alles wat blinkt is geen goud.
Waarom keer je je af?
Ik moet je vertellen
Kom terug naar me mijn zoon
Laat me je dit vertellen
Ik heb van je gehouden vanaf het begin
Kijk omhoog, kijk naar de lucht
Hier fluistert de kolibrie
De rivier kent je naam
Waar verstop je je?
Waar ren je naartoe?
Doe je schoenen uit kom dichterbij
Laat me je dit vertellen mijn meisje
Vertrouw op de wind
De aarde is zacht, ze houdt je stevig vast.
Zij zal je de weg wijzen
Kom terug naar mij mijn kind
Kom terug naar mij
Kom terug naar huis
Kom terug
Zo boven, zo beneden.
In een andere tijd, in een andere ruimte, terwijl ze bleven nadenken over de onmetelijkheid van de luchten daarboven, vonden de Inheemsen, de oorspronkelijke bewoners van het Caribisch gebied, een manier om hun hemel dichterbij te brengen.
De maluana of ciel de case (letterlijk vertaald als de “hemel van het huis”) is een integraal onderdeel van de kunst, beschaving en cultuur van de Inheemse Wayana-gemeenschap. In elk Wayana-dorp werd de maluana in het midden van de tukusipan of het gemeenschapshuis geplaatst. Gemaakt van een ronde, houten schijf van de kapokboom of kankantri (Ceiba petandra), de beschermer van de bossen in de Inheemse en Marronculturen, zijn op de maluana tekeningen van dieren, spirituele wezens en natuurlijke elementen te vinden, traditioneel geschilderd met natuurlijke klei. Ook ingebed in de maluana zijn elementen van sacraliteit, bescherming, zorg, sjamanistische wijsheid, respect voor de natuurlijke wereld, gemeenschap en het circulaire. Dit is een verhaal over de onderling verbonden kosmos: dansend en in voortdurende beweging.
In zijn nieuwe tentoonstelling, Whispers.. (2024, Readytex Art Gallery (RAG), Suriname), presenteert Rinaldo Klas verschillende werken die ons dwingen om de manieren van voorouderlijke Inheemse kennis en de manier waarop we waren te herinneren. De manier waarop we bouwden, de manier waarop we naar de lucht keken, naar de bossen en levenscycli, voor begeleiding en voor levensonderhoud.
“Elke Surinamer draagt een deel van de indianen in zich.” – Rinaldo Klas, 2024
De kern van Klas’ werk is een diepe bewondering voor alle voelende wezens met wie we het land delen. Er is een begrip van het geheel. We lezen ook zijn onwrikbare toewijding aan de natuur, de Inheemse erfenis en zijn eigen Surinaamse Marron-erfgoed: Klas’ moeder was een Marron, uit het gebied van Moengo, Suriname. “De Inheemsen leven al sinds het begin der tijden in deze bossen. De Marrons leerden van hen toen ze ontsnapten van de plantages. Gecombineerd met West-Afrikaanse kennis leefden ze samen als onderdeel van de natuur en creëerden ze hun wereld …”, reflecteert Rinaldo Klas.
Wat we verloren in Empire
De natuur is een deel van ons. Wij zijn een deel van de natuur. Maar de woorden hebben hun betekenis verloren.
In haar boek Decolonial Daughter: Letters from a Black Woman to her European Son heeft schrijfster Lesley-Ann Brown een hoofdstuk geschreven met de titel: What we lost in Empire. Dit hoofdstuk beschrijft de vernietiging, uitwissing, verlies en vervreemding van de aarde en onze natuurlijke omgeving, die plaatsvond met de komst van kolonisatie in Amerika, het Caribisch gebied en wat we nu kennen als het Globale Zuiden.
Naarmate we ons steeds verder verwijderden van deze verbinding met de aarde, ontstond er een veranderd begrip van de relatie tussen mens en natuur en van interpersoonlijke relaties. Na verloop van tijd verdrongen de behoeften van het individu de behoeften van het collectief; de natuurlijke omgeving werd niet langer gezien als een thuis, essentieel voor het leven, maar eerder als een middel tot een doel, een andere hulpbron die geconsumeerd moest worden. We konden krijgen, extraheren, nemen, grijpen – zonder rekening te houden met natuurlijke cycli, ritmes, evenwicht of toekomstige duurzaamheid.
Werken als Gowtu (2024) en Gold and Environment (2024) herinneren ons aan Surinames lange geschiedenis van goudwinning en -exploitatie sinds 1600, die nu alarmerende proporties heeft aangenomen.
Economisch-kapitalistische idealen om steeds meer valuta te verwerven, in dit geval “het goud”, in combinatie met de wens om macht uit te oefenen … hebben geleid tot een situatie waarin er sprake is van ongekende exploitatie, ontbossing en vernietiging van onderling verbonden ecosystemen.
Extractieve industrieën die diep in het aardoppervlak graven en het gebruik van kwik vergiftigen nu rivieren en waterbronnen in het Amazone-woud, terwijl ze tegelijkertijd schadelijke stoffen in de atmosfeer vrijgeven. Uiteindelijk vernietigt dit de natuurlijke flora en fauna, met rampzalige gevolgen voor de bevolking die in deze beboste gebieden en daarbuiten leeft.
Maar wanneer zijn we gestopt met luisteren? Wiens verhalen consumeren we? Wanneer zijn we vergeten dat wat we ook doen met het land, we onszelf aandoen?
De boodschapper
Rinaldo Klas is zich bewust van de rimpeleffecten van milieudegradatie sinds het tijdperk van Chico Mendes, ontbossing in Brazilië (jaren ’80-’90) en in Suriname “de Gold Rush”, en blijft zichzelf positioneren als een scherp waarnemer, een klokkenluider, een pleitbezorger voor milieurechtvaardigheid, een activist en een doener.
“Kunst is een boodschap. Ik blijf het verhaal vertellen totdat iedereen het begrijpt … Als je iets moois ziet, is het makkelijk te begrijpen … dus ik wil ervoor zorgen dat iedereen het begrijpt.” – Rinaldo Klas, 2024
Kleur, techniek en taal zijn een integraal onderdeel van Klas’ boodschap, die allemaal worden gebruikt als hulpmiddelen voor toegankelijkheid. Het palet van Rinaldo Klas is levendig, caleidoscopisch en boeiend.
Gouden bollen, tropische vegetatie, dieren zoals kikkers, vissen en de powisi (zwarte hokko; Crax alector) die in Suriname algemeen bekend staat als “de goudetende vogel” – versterken de rijke symboliek in Klas’ werk. Terugkerende motieven zoals de Inheemse geest (Adorno-type gezichtsprofiel) herhalen de boodschap van onze genetische connectie als moderne mensen met de eerste volkeren en oude beschavingen. Op een subtiele manier introduceert Rinaldo Klas ook het concept van intergenerationele kennis en wijsheid die van generatie op generatie wordt doorgegeven (gelijktijdig met intergenerationeel trauma) en ten slotte dat er veel te leren valt door terug te kijken naar onze geschiedenis en geschiedenissen, om te begrijpen en om vooruit te komen (het principe van Sankofa, afkomstig van het Akan-volk van Ghana, West-Afrika).
Er is ook een consistente en artistieke beslissing wanneer Klas de lijnen van anatomische en organische vormen in zijn schilderijen vervaagt. Bijna onlosmakelijk verbonden, worden menselijke figuren snavels, worden veren, worden beschermende armen, worden wortels … De natuurlijke, menselijke en spirituele werelden ebben en vloeien in elkaar over. Naadloos en eindeloos.
Onze draai weer vinden
Rinaldo Klas legt uit: “Al deze schoenen … Onze voeten zijn zwak geworden. We hebben zelfs geen verbinding meer met de aarde.” In feite beweert Klas dat we in onze zoektocht naar moderniteit, ontwikkeling, vooruitgang, als mensen, onze gronding zijn verloren en dat we niet meer naar onze intuïtie luisteren. We dwalen rond zonder ons bewust te zijn van de energie van de aarde en onze aangeboren verbinding als mens met de magnetische kracht van de aarde.
Verbinding, of liever gezegd herverbinding, betekent dus al deze schoenen uittrekken, de lagen afwerpen, dichter bij de natuurlijke wereld komen, echt luisteren, voelen en aanraken. Klas vertelt ons om dichterbij te komen, waarbij we een gedkoloniseerde houding aannemen van coëxistentie met de omgeving in plaats van deze te domineren. Zachter, vriendelijker, stiller.
“De natuur vertelt ons zoveel, maar we luisteren niet. Haar stemmen zijn zacht, subtiel, dus je moet goed luisteren …” – Rinaldo Klas
Door te luisteren naar en dichter bij onze natuurlijke omgeving te komen, erkennen we onze verbinding met iets dat groter is dan onszelf. Door aandacht te schenken aan het gefluister van Moeder Natuur, erkennen we in stilte, één voor één, dat individueel bewustzijn het begin is van onze collectieve genezing en transformatie.
De weg naar huis
“Het vinden van een thuis gaat niet alleen over een plek, maar over het begrijpen en helen van de breuken in onszelf en onze geschiedenis.” – Lesley-Ann Brown
In haar essay Malaise d’une civilisation (De malaise van een beschaving, 1942) verduidelijkt de auteur uit Martinique, de intellectueel, theoreticus en schrijfster Suzanne Césaire haar posthumanistische theorie en antropologisch concept van l’homme-plante (de plantenmens). Volgens dit concept is de Caribische mens diep geworteld in zijn omgeving en leeft hij in harmonie met het ritme van het universele leven. De posthumanistische theorie van Suzanne Césaire presenteert zichzelf in scherp contrast met de westerse lineariteit van onverminderde prestatie, productie en controle van hulpbronnen.
Suzanne Césaire legt uit dat l’homme-plante, binnen de context van Martinique – en binnen een bredere Caribische postkoloniale context – de continuïteit van de levenscyclus omarmt en “vertrouwt op de continuïteit: van zaailing, naar groei, naar bloei naar volwassenheid, en dan begint de cyclus opnieuw. Het is poëzie die diep wordt ervaren en gevoeld.” (pg. 33) De schrijver gebruikt deze metafoor om de veerkracht en aanpassingsvermogen van de menselijke geest te illustreren, door ons eigen vermogen om ons aan te passen en te overleven te vergelijken met dat van de natuurlijke wereld.
Door de lens van het posthumanisme overstijgt de plant-man/plant-mens daarom de beperkingen die worden opgelegd door een uitbuitende samenleving door precies te transformeren en meer te worden dan mens …
Het huidige werk van Rinaldo Klas in de tentoonstelling Whispers.. nodigt ons uit om precies dit te doen, en zijn schilderij In the Jungle (2023) in het bijzonder. In dit stuk spoort Klas ons aan om te onthouden dat de bossen en de jungle onze grootste bibliotheek van medicijnen zijn, de natuurlijke cycli en patronen die aanwezig zijn in onze omgeving en ecologieën hebben allemaal betekenis.
Door af te stappen van neokoloniale manieren van zijn en doen, gebaseerd op extractie, onmiddellijkheid, ongelijkheid en overconsumptie, laat Klas zien dat het mogelijk is om te transformeren. Om te groeien. Om te bloeien.
Het is een individueel en collectief herinneren van wie en van datgene waar we deel van uitmaken, waarbij we onze verbinding met de Moedergeest herstellen die aanwezig is in inheemse kosmologieën, de elementen van de natuur en alle wezens, naar een ethos van zorg en collectief welzijn.
Deze keer, als we naar de lucht kijken, zullen we, als we goed luisteren, thuis vinden.
//.
+++
TEKST Adeline Gregoire
Adeline Gregoire (geboren 1981, Trinidad & Tobago) is een kunstenaar, curator en kunstschrijver uit Trinidad & Tobago. Haar artistieke en curatoriële praktijk onderzoekt thema’s als geheugen en dekolonialiteit, evenals over het hoofd geziene verhalen over het Caribisch gebied, BIPOC-ruimtes en het Globale Zuiden. Haar meest recente werk onderzoekt het idee van “landschapsaccumulaties” of de manieren waarop het land en zijn (geschiedenis)verhalen de individuele-collectieve ervaring blijven informeren en vormgeven.
In 2013 was ze medeoprichter van CULTUREGO, het creatieve platform gewijd aan kunstenaars en culturele werkers uit Trinidad & Tobago-Caribisch gebied, waar ze de afgelopen tien jaar hoofdredacteur was.
Adeline Gregoire is momenteel curator van HOT SUN Caribbean Contemporary Art, een online community en galerie die ze in 2021 oprichtte.
Websites: https://adelinegregoire.com en https://hotsun-cca.com/
Instagram-namen: adelinegregoire en hotsun-cca
+++
Rinaldo Klas (geboren in 1954, Suriname) is een beeldend kunstenaar wiens werk zijn diepe bezorgdheid voor de natuur en het milieu weerspiegelt. Klas volgde een opleiding in Suriname aan de Nieuwe School voor Beeldende Kunsten en vervolgens in Jamaica aan het Edna Manley College of the Visual and Performing Arts. Hij heeft zijn praktijk verder verrijkt met tentoonstellingen, kennisdeling en residenties in Jamaica, Venezuela, Brazilië, Nederland, China, de VS en Frans-Guyana. Rinaldo Klas beschouwt het als zijn verantwoordelijkheid als kunstenaar en mens om een belangrijke maatschappelijke boodschap over te brengen aan de rest van de wereld.