TEKST Miguel E. Keerveld, Curator-in-Residence voor het project ALAKONDRE: A space in time, in samenwerking met Readytex Art Gallery (RAG)
In essentie is spiritualiteit voor ieder mens een persoonlijke ervaring. Volgens Ronald van der Maesen (2010) is spiritualiteit “het al dan niet ontwikkeld vermogen om met behulp van intuïtie zin en betekenis van het leven en daarin optredende niet-zintuigelijke gebeurtenissen en ervaringen te interpreteren” én te integreren in een harmonieuze samenwerking met lichaam en geest. Daarvoor is ook een goed begrip van ziel nodig. “Lichaam is het materiële of stoffelijke aspect van een persoonlijkheid dat met de zintuigen is waar te nemen en met de hersenen is te interpreteren; geest is het onstoffelijke denken, voelen en willen, en ziel is de onstoffelijke en de onsterfelijke kern van de persoonlijkheid.” Met de UDUBAKI-trilogie heb ik geprobeerd om spiritualiteit vanuit collectieve ervaring te onderzoeken.
Betoverende begeestering
Tijdens de opbouw van UDUBAKI part three ervoer ik betoverende begeestering. Deze expositie was tussen 5 februari en 5 maart 2022 in Readytex Art Gallery (RAG) te zien. Het streven was naar raakvlakken op zoek te gaan, met zo min mogelijk concurrentie tussen de eigenheid van de individuele kunstwerken. In tegendeel wilde ik zien waar objecten en hun betekenissen elkaar konden versterken door hun onderlinge verbinding te benadrukken. Tijdens deze manifestatie was kunst te zien van Dakaya Lenz, Dhiradj Ramsamoedj, Helga Reigman, Jhunry Udenhout, Reinier Asmoredjo, Ruben Cabenda, Sri Irodikromo, Sunil Puljhun en tumpi flow. Vanwege diens gevoel voor verstrengeling van het spirituele en het politieke, liet ik het werk van ‘local master’ René Tosari bewust domineren.
Ook in Dagwesus van Cabenda gaan spiritualiteit en politiek hand in hand. Behalve dat deze animatie wintireligie en het christendom verstrengelt, brengt het mij net zoals werken van Tosari naar wat Marilyn Strathern (geciteerd in De la Cadena, 2015) ‘Gedeeltelijke Verbinding’ noemt. Dit is een onconventioneel en analytisch model dat anders denken over het idee dat ‘het alternatief van één meer is’ voorstelt. In termen van Donna Harraway: het afrekenen met pluralisme. Marisal de la Cadena (2015) spreekt hiervoor van ‘intra-connecties’ en vergelijkt deze context met fractalen en gebruikt een quote van James Gleick: “een eenvoudig maar krachtig gevolg van de fractale geometrie van oppervlakken is dat oppervlakken die in contact staan elkaar niet overal raken”. Al tijdens mijn bezoek aan het atelier van Tosari zie ik ‘intra-connecties’ als rode draad in zijn werk, waardoor zijn werk mijn focus hierop voor UDUBAKI part three heeft geïnspireerd. Dergelijke ‘hybriden in de zin van complexe antropologie’ verbinden relaties en gemeenschappen op een manier waarop beiden extern aan elkaar blijven (De la Cadena, 2015). Deze hybriden zijn ook onderwerp in het werk van Ruben Cabenda en ik vind dat hij en René Tosari het gebruik van ‘intra-connecties’ op adembenemende wijze weten te monteren in hun kunst.
Helga Reigman, Stilleven, acryl op canvas, 74×60,5cm, 2021 – SOLD
Dat De la Cadena’s (2015) ‘Gedeeltelijke Verbinding’ zo duidelijk in deze expo aanwezig is, vind ik zeer waardevol. Ik concludeer: dat ik het in de Surinaamse kunst kan terugvinden, bevreemdt me niet. We zijn hier toch alakondre? Kunst waarin ik ‘Gedeeltelijke Verbinding’ als de verbondenheid in verschillen zie, zijn onder andere: Hybrid van Tosari, My Lady Love van Udenhout, 10Q4 Direction en 10Q4 Life van Lenz. Onder invloed van alakondre, en bij het zoeken naar het geopolitieke in UDUBAKI, heb ik gedurfd om het werk van Tosari in verband te brengen met dat van Puljhun. Verder komt de politiek-spirituele verstrengeling van alakondre in zoveel werken tot uiting. Zo zie ik een interessante spirituele geheimzinnigheid via appels in de werken van Cabenda en Reigman.
René Tosari, Hybrid, acrylic paint, mixed media on canvas, oil paint, 140×195cm, 2021 – USD 3200
Jhunry Udenhout, My Lady Love, mahonie sculptuur, 42x94x42cm, 2022
A piki paw paw paw
A piki paw paw paw (het klinkt paw paw paw) in mijn hoofd. Nu blijkt dat dit niet zonder reden is. Dit geluidloze gedonder heb ik als een van de mogelijke titels voor de reeks exposities die ik cureer bedacht. Echter, in overleg, besluit ik de keus op A piki paw paw paw te laten vallen en gebruik het begrip udubaki. Udubaki is Sranan voor houten draagbak én voor openbaarheid (Sordam & Eersel, 1993). Deze keus leidt vervolgens tot mijn focus op de dienstbaarheid-spiritualiteit-relatie voor deze kunstmanifestaties. Voor mij is dit een hoopvolle invulling, ondanks hedendaagse geopolitieke spanningen.
Tussen de hoopvolle beelden die zich manifesteren, zit wel meer. Vanwege het eng gevoel dat ik tijdens de productie nog steeds heb, plaats ik de schilderijen van René Tosari, Dhiradj Ramsamoedj en Sunil Puljhun op eenzelfde ‘hoogte’. Zo leveren de benauwende zwart-witte schilderijen van Puljhun een aparte bijdrage, waardoor ik met enige zekerheid weet dat goede kunst absoluut geen hocus pocus is. Integendeel … Door de beeldtaal van onze kunstenaars ben ik ervan overtuigd dat kunst ruimte biedt om de tijdsgeest te kunnen doorgronden, want de geselecteerde kunst werkt als verrekijker. Mogelijk heeft onze kunst mij in staat gesteld te zien dat de hedendaagse wereld op z’n kop staat? Als voorbeeld neem ik het Oekraïne–Rusland-virus, met haar epicentrum in Europa, waarvan ik me afvraag hoelang het nog zal duren voordat dit virus zich razendsnel over een groter deel van de wereld heeft verspreid. Zonder daarop antwoord te geven besluit ik een labyrint-lijkende expositie te maken waarin de bezoeker misschien naar een leegte kan worden verleid. Anders dan bij de twee vorige UDUBAKI-expo’s is er in deze geen kunstwerk in de navel van de expositie (het midden van de zaal) geplaatst. De herinnering aan een quote van Simone Weil heeft mij verleid tot het ‘bouwen van een labyrint bij dit deel van de UDUBAKI-trilogie. Kan deze manifestatie de bezoeker in contact brengen met het ‘lege midden’? Deze ‘leegte’ is een soort open ‘plaats’ in de navel van een geheel. Ik hoop dat men vanaf die lege ruimte de geluidloze paw paw paw ook kan voelen; zoals ik het me heb afgevraagd: waarin is de wereld eigenlijk beland? Het is deze vraag die mij heeft teruggevoerd naar Weils quote (Bradatan, 2015): “De schoonheid van de wereld is de mond van een labyrint. De onoplettende persoon die bij binnenkomst een paar stappen zet, kan de opening al snel niet meer vinden. Uitgeput, zonder eten of drinken … loopt hij verder zonder iets te weten of te hopen … Maar deze kwelling is niets vergeleken met het gevaar dat hem bedreigt. Want als hij de moed niet verliest, als hij blijft lopen, is het absoluut zeker dat hij in het midden van het labyrint zal komen. En daar wacht God op hem. Later zal hij weer naar buiten gaan, maar hij zal veranderd zijn, hij zal anders zijn geworden, nadat hij door God is opgegeten en verteerd.”
René Tosari, A Never-ending Story, Dhiradj Ramsamoedj, The Perfect Mammal & Sunil Puljhun, Untitled 1
Zin en betekenis
Ik ben ook nieuwsgierig naar de zin en betekenis van deze expo-serie in een Surinaamse context. Daarvoor sta ik eerst stil bij een dialoog tussen twee installaties die misschien ogenschijnlijk niets gemeen hebben. Tijdens mijn rondleiding kijkt een bezoeker dieper en ziet een interessante relatie tussen de kunstwerken. Heel bijzonder doet ze dat. Ik zie haar rechterarm wijzen naar de installatie Untitled van Sri Irodikromo. Vervolgens gaat diezelfde arm eerst naar links, dan naar rechts en de bezoeker wijst zo naar de tweedelige presentatie Butterfly Currency van tumpi flow. Ze constateert: “het lichaam en de vleugels van een vlinder”.
Zo begint Sri de uitleg van haar installatie: “Elk individu maakt in het leven dingen mee die samen de collectieve ervaring bepalen.” Dit kunstwerk stelt een netwerk voor waarin ze touw gebruikt als symbool voor individuele ervaringen van verschillende personen. Ze vlecht het touw dat ze bij diverse vissers heeft verzameld tot een geheel en weeft dit ‘afval’ zo tot een persoonlijkheid. Ik ‘zie’ dat niet alleen van Sri hieraan heeft gewerkt, maar de installatie ontstaat door een verwevenheid bestaande uit meer. Het kunstwerk voelt als ‘plaats’ die ook ver buiten de wereld van Sri reikt. Is dit een compositie tussen menselijke en anders-dan-menselijke persoonlijkheden? Volgens De la Cadena (2015) gaat een dergelijke ruimte inclusief met het anders-dan-menselijke om en wordt dit in het Andesgebied erkend als een geheel van dieper bewustzijn, bekend als ayllu-relatie: een dubbelzinnige gebeurtenis die geen vertaling heeft en is gedefinieerd als “een groep mensen en niet-menselijke personen die door verwantschapsbanden in contact zijn met elkaar en gezamenlijk een territorium bewonen dat ze ook bezitten.” In een ayllu-relatie zijn alle wezens in de wereld (mensen, dieren, bergen, planten, kunstwerken enz.) als draden van een weefsel verbonden. In de Surinaamse context is dezelfde relatie bekend als alakondre–fasi, wat zich naar mijn weten in UDUBAKI ook laat zien.
Miguel Keerveld, Butterfly Diagram
Ineens ben ik teruggeworpen naar een ervaring bij Uberbau_House in januari 2020. Tijdens presentatie, bij reflectie op een diagram waarin ik denk ‘mijn fascinatie’ gevangen te hebben, zeggen Guillermina en Jorge: “This is the research for the rest of your life … and you should name it Butterfly Diagram.” Dan besluit tumpi flow haar tarotspel met collages om te dopen tot vlindergeld. Deze collages zijn onder andere geïnspireerd door de 22 belangrijkste hoofdkaarten van de tarot en geproduceerd in sets van 22. Ik vraag me af: hoe lang vooraf zijn kunstenaars die betrokken zijn bij de UDUBAKI-manifestatie verstrengeld in het alakondre-fasi net? Mij valt in elk geval op dat wat zich hier manifesteert in verbinding met elkaar is, ondanks verschillen in artistieke ambities en intenties.
Bronnen:
- Van der Maesen, R., Terugkeer van de ziel; naar een vierdimensionaal mensbeeld
- De la Cadena, M., Earth Beings: ecologies of practices across Andean Worlds
- Sordam, M. & Eersel, H., Surinaamse Woordenboek: Sranantongo; derde druk
- Bradatan, C., Dying for Ideas: The dangerous lives of the philosophers
+++
Miguel Keerveld, Butterfly Currency, installation, 2020
Materiaal: 440 collages, mixed media op papier, formaat tussen 10x15cm en 12,5×18,5cm, elk in een genummerde rode envelop. Alle 440 collages gerangschikt in de met metaal beklede koffer van Henri de Haas waarin hij zijn aquarellen bewaarde. De koffer met materiaal van de overleden kunstenaar werd door de weduwe van de kunstenaar Susan Legêne aan het project MISSION 2021 geschonken.
Prijs: 10.000 US dollar
Mixed media collages die de ‘Butterfly Currency’ demonstreren. Een belofte die zich openbaarde in de installatie A Never-Ending Story? volume 1 van tumpi flow. Deze collages werden geproduceerd in sets van 22, bekend als COUP 22: een creatief proces geïnspireerd door de 22 belangrijkste kaarten in de tarot. De productie vond plaats als een transnationaal en complex systeem. Als symbolische ruimte voor ontmoetingen vond verwerving van ‘materiaal’ en productie plaats via ontmoetingen, op basis van kunstworkshops met kinderen en tieners in Suriname en ontmoetingen met kunstenaars in Brazilië en Mexico tussen 2015 en 2020.
+++
+++
Deze publicatie werd mede mogelijk gemaakt door een subsidie verleend uit het Dr. Silvia W. de Groot Fonds.
Lees meer over het Dr. Silvia W. de Groot Fonds hier.
Lees meer over Dr. Silvia W. de Groot hier.
Miguel E. Keerveld (Suriname, 1982) werkt samen met het merk EdKe en de performance persona Tumpi Flow. Opgeleid in de civiele techniek opereert ‘hij’ met focus op beeldtaal en creatief schrijven. Als een hybride-intuïtief concept voert ‘zij’ politieke interventies uit die verband houden met sociale praktijk. Als onderzoeker is ‘het’ gericht op het activeren van performatieve politiek en het manifesteren van rituelen, beide gerelateerd aan creatieve counseling en civic engineering van een cyborg-feministisch project.
FOTO’S Courtesy Readytex Art Gallery (RAG)
+++