TEKST Miguel E. Keerveld, Curator-in-Residence voor het project ALAKONDRE: A Space in Time in samenwerking met Readytex Art Gallery (RAG).
Achille Mbembe (2017) stelt vier kenmerken van onze tijd vast. Deze zijn: een geografische en culturele ontworteling; de herdefiniëring van het menselijke; de op computer gebaseerde apparaten die op grote schaal ingang hebben gevonden in alle aspecten van het sociale leven en de macht van het kapitaal met het vermogen de menselijke soort bewust te manipuleren. Ik leg de manifestatie MAN STEN – waarin “verschillende nuances en interpretaties van het begrip mannelijkheid bespreekbaar” worden gemaakt (RAG, 2022) – in deze context onder de loep.
De vraag
Hoe verhoudt MAN STEN zich tot onze tijd? Terwijl ik mezelf de vraag stel, kijk ik naar het werk van local master Sirano Zalman die onder meer bekend is om zijn mannelijk naakt. Dit duwt me om stil te staan bij de naaktheid van de hedendaagse politiek; een sector die vooral door mannen wordt gedomineerd. Volgens Sigmund Freud (geciteerd in Gay, 2006) zijn er mannen die door hun tijdgenoten worden vereerd, terwijl hun grootheid wordt gevoed door eigenschappen en prestaties die niet in lijn zijn met de idealen en doelen van de massa. In essentie is precies dit politiek. Of politiek is zoals Beeckman & Wissenburg (2022) stellen: conflict. Volgens Freud (geciteerd in Mbembe, 2017) “wordt [de massa] juist door excessieve prikkels in beweging gebracht” en hoeft degene die op de massa inwerkt geen logische argumenten te ontwikkelen. Die hoeft slechts vanuit krachtige verbeeldingen te opereren, te overdrijven en steeds hetzelfde te herhalen. Maar in deze ‘politiek van vijandschap’ zijn de scheuren al zichtbaarder.
In dialoog met UMA STEN ben ik overtuigd dat onze tijdgeest ook nieuwe bezieling ervaart. Zo vergaat die mannelijke dominantie vanzelf. Zouden die zwartgrijze foto’s van Sirano Zalman iets dergelijks uitdragen? MAN STEN toont verder werk van Kenneth Flijders, Miguel Keerveld, Dhiradj Ramsamoedj en Kurt Nahar. Behalve deze kunstenaars uit de collectie van Readytex Art Gallery (RAG) zijn werken van de gastkunstenaars Fabian de Randamie, Shawn Stolting en Hariandi Todirijo ook hierin opgenomen. Als de curator hiervan nodigt Kurt Nahar het publiek uit om de mannelijke maskerade van onze tijd in zijn vele vormen te bevragen. Ook Harry Brod (1995) doet dit en vraagt wat het betekent om mannelijkheid als maskerade te zien. Hij stelt: geslacht is biologisch en gender is sociaal. In deze visie is er voldoende ruimte om vast te stellen dat gender, net als etniciteit, een kwestie is van performen: zichzelf een rol toekennen om die vervolgens in het politieke spel in te vullen (Brod, 1995). Is dit een spel van de tijd waarvan ik denk dat diens gender niet constant is?
Somberheid
MAN STEN straalt somberheid uit. Behalve zwarte tinten zijn de kleuren blauw en rood opvallend. Bewust maakt Kurt de keus voor werk van Shawn Stolting en combineert het met zijn eigen werk. Zo zie ik dat het werk van Sirano Zalman, net zoals dat van Stolting en Kurt, verstilling en dramatische associaties toont. Mij overvalt een gevoel van beklemming, want deze expositie werpt ons terug in tijd … In de geschiedenis. Naar een tijd zoals nazi-Duitsland, en tegelijk in het hier en nu. Niet zomaar gebruikt Kurt Vladimir Poetin en de fallus (verbeeld in een staande doodskist) in relatie tot Stoltings kunstwerk waarin de Eiffeltoren is uitgebeeld. Deze werken bekijken elke bezoeker indringend aan en demonstreren genadeloze her-manifestatie van de masculiniteit in onze politiek. Ik hoop dat dit de laatste stuiptrekkingen zijn van deze etappe in onze geschiedenis.
Met deze manifestatie verscherpt Kurt Nahar de eenzaamheid of wanhoop van mannen in de hedendaagse wereld. Daarnaast is MAN STEN ook een poging om het vrouwelijke in het mannelijke en de kinderlijke onschuld te etaleren (RAG, 2022). Zo ziet Mbembe (2017) in die mannelijkheid van onze politiek een versmelting van kapitalisme en animisme. Volgens de website Historiek is het animisme – dat aan het eind van de 19e eeuw als een primitief geloof werd gezien – “een verzamelnaam voor een groot aantal religies en geloven”. Specifiek wordt het animisme als een filosofisch-religieus denksysteem gezien waarin men uitgaat van de idee dat zielen of geesten ook bij andere objecten dan mensen en dieren te vinden zijn (Mbembe, 2017). Als ik goed kijk naar hoe Kurt zijn rol van curator vervult, toont het mij de mogelijkheid van een dergelijke benadering van politiek want met MAN STEN lijkt hij een dergelijk denksysteem te scheppen. In relatie tot UMA STEN zie ik gelukkig ook hoop aan de horizon verschijnen.
Apotheose
Kurt deed eerst een stap terug. Zo etaleerde hij in UMA STEN de apotheose. Had hij hierin een onzichtbare, maar fundamentele kracht voor onze tijdsgeest gevangen? Voor mij verscheen UMA STEN als “magische kracht van de verwachting” zoals Bregman (2019) het verwoordt. “Input beïnvloedt proces en bepaalt output” waardoor Kurt het belangrijk achtte zich eerst een alternatief voor te stellen. Met UMA STEN liet hij zien wat Mbembe (2017) de ‘planetaire’ mensheid noemt: een flexibiliteit die de masculiene macht decentreert om zich langzaam maar zeker als feminiene kracht voort te zetten. Gelukkig gaf Kurt deze positieve kant van de politiek ook wat aandacht. Mogelijk zou een gunstig effect het gevolg hiervan kunnen zijn, in de hoop dat men zich anders kan gedragen. Een soort placebo-effect als het ware, maar dan voorbij het individu.
Verwachtingen zijn krachtige wapens. Ook in de politiek. Zo werkt het huidige politieke landschap als een omgekeerd placebo-effect. Als een groot nocebo-effect. Bregman (2019) vindt dat we hiermee meer afstand van elkaar nemen; waardoor onder andere racisme, seksisme en nationalisme in staat gesteld worden om hun vuile werk te doen. De grondlegger van de psychoanalyse, Sigmund Freud (geciteerd in Bregman, 2019), stelt: “We stammen af van generaties aan moordenaars, wier liefde voor moord in hun bloed zat”. Maar het is onze taak om er het beste van te maken. In mijn opvatting vraagt UMA STEN precies hiervoor de aandacht. Echter, we moeten wel de durf hebben om MAN STEN, die tussen 11 juni tot en met 2 juli 2022 in Readytex Art Gallery (RAG) heeft plaatsgevonden, onder de loep te leggen.
Grondlegger van de politieke wetenschap Niccolo Machiavelli stelt: “Van de mensen kan men in het algemeen zeggen dat ze ondankbaar, wispelturig en huichelachtig zijn”. Feit is dat onze politiek en cultuur nogal wat mannelijke en destructieve neigingen herbergen (Freud geciteerd in Gay, 2006). Dat dergelijke denkers als realistisch worden gezien is nogal wat. Laten we vooral die hoopgevende ‘ficties’ zoals Kurt Nahar ze subtiel aan ons heeft voorgehouden plaatsen onder de noemer ‘realistisch’ en ze ook echt tot ons nemen.
+++
Bronnen:
- T. Beeckman & M. Wissenburg, (1 november 2022). Macht, moed en Machiavelli [Videofile]. Opgehaald van www.youtube.com/watch?v=5TgOPH6JLEU
- R. Bregman, De meeste mensen deugen, 2019
- H. Brod, The Masculine Masquerade, 1995
- P. Gay, Het onderbewuste: De draagbare Freud. Een keuze uit zijn werk, 2006
- A. Mbembe, Een politiek van vijandschap, 2017
- A. Mbembe, Kritiek van de zwarte rede, 2015
- Readytex Art Gallery, Persbericht expositie MAN STEN, 2022
+++
+++
Bekijk het foto-album van de expositie UMA STEN hier.
+++
Deze publicatie werd mede mogelijk gemaakt door een subsidie verleend uit het Dr. Silvia W. de Groot Fonds.
Lees meer over het Dr. Silvia W. de Groot Fonds hier.
Lees meer over Dr. Silvia W. de Groot hier.
+++
Miguel E. Keerveld (Suriname, 1982) werkt samen met het merk EdKe en de performance persona Tumpi Flow. Opgeleid in de civiele techniek opereert ‘hij’ met focus op beeldtaal en creatief schrijven. Als een hybride-intuïtief concept voert ‘zij’ politieke interventies uit die verband houden met sociale praktijk. Als onderzoeker is ‘het’ gericht op het activeren van performatieve politiek en het manifesteren van rituelen, beide gerelateerd aan creatieve counseling en civic engineering van een cyborg-feministisch project.
FOTO’S Courtesy Readytex Art Gallery (RAG)
+++