TEKST Miguel E. Keerveld, Curator-in-Residence voor het project ALAKONDRE: A Space in Time in samenwerking met Readytex Art Gallery (RAG).
Het project ALAKONDRE: A Space in Time is afgerond. Echter ben ik nog bezig met hieraan gerelateerd onderzoek, dat vraagt: in hoeverre kan alakondre-fasi in combinatie met counseling en coaching gebruikt worden ter stimulering van zelfreflectie met beeldende kunstenaars? Als gevolg van oorzaken die opduiken tijdens counseling bij deze casestudie, manifesteren zich de exposities This ‘revolution’ is not a tea party en Manifestatie 1980-1989: Surinaamse verhalen van vreugde en verdriet. De eerstgenoemde is gemaakt als herdenking van veertig jaar Decembermoorden (waarbij vijftien politieke tegenstanders van het militaire regime in de nacht van 7/8 december 1982 zijn vermoord). Deze tentoonstelling is door Kurt Nahar gecureerd en van 13 oktober tot en met 10 december 2022 op de eerste verdieping in Readytex Art Gallery (RAG) getoond. De andere manifestatie is het gevolg van RAG’s deelname en reflectie tijdens de Atlantic World Art Fair 2022 (AWAF 2022) die tussen 20 april en 5 mei 2022 online is gehouden. Manifestatie 1980-1989 is van 8 tot en met 31 december 2022 op de begane grond van RAG getoond en gecureerd door Xavier Robles de Medina en mij.
Collectief archief
Beide manifestaties zijn het gevolg van de bij RAG gehouden alakondre krutu’s. Ik beschouw ze als pogingen om in dialoog te zijn met ‘Ikken’ of deelpersoonlijkheden van ons collectief archief. Hiermee verwijs ik naar verschillende alter ego’s in het collectieve onderbewustzijn van wat we Suriname noemen. Een poging om verdrongen informatie naar het collectieve bewustzijn te brengen, is via het publiek van Manifestatie 1980-1989 dat is uitgenodigd om antwoord te geven op de vraag: waar denkt u op dit moment aan? Zo dwingt het proces het collectief archief om in het Hier en Nu te zijn, terwijl het ook dirigeert tot het tegendeel: om in de tijd terug te gaan. Uitgevoerd als artistiek experiment, is het publiek in de gelegenheid om iets persoonlijks bij te dragen aan dit archief. Voor mijn onderzoek zijn deze gebeurtenissen gouden momenten. In dialoog met het onderbewuste van ons collectief archief, gebruik ik thema’s van de groepsdynamiek die zich openbaren in reflectie met kunstenaars van RAG. Daarnaast zijn ook bezoekers van Manifestatie 1980-1989 verleid om een onderdeel te zijn in dit gesprek, door hun gedachten, gevoelens en/of herinneringen over Suriname in de jaren tachtig en in het Hier en Nu achter te laten in een kunstwerk dat bij RAG geïnstalleerd is.
Het idee voor dit experiment komt van Xavier Robles de Medina. Behalve hij, weet Alida Neslo op een geniale manier ook haar gewicht hieraan te geven. Voordat de bezoeker in deze ruimte is toegelaten, doen deze ere-kunstenaar, Tolin Alexander en Dweight Warsodikromo eerst hun ding. Op artistieke wijze demonstreert dit trio hoe het jarentachtigspook van ons land in het Hier en Nu nog steeds dwaalt. Ik ben getuige van dit vreugdevolle en tegelijkertijd verdrietige verhaal en stel mezelf de vragen: Waar draagt hun kunstwerk aan bij? Waarom fragmenten van ons collectief geheugen verzamelen? Moeten we deze persoonlijke verhalen bewaren? Verder denk ik ook dat Manifestatie 1980-1989 en This ‘revolution’ is not a tea party ruimte geven aan hetzelfde: collectief zuchten. Deze manier van symbolisch zuchten vind ik broodnodig omdat ik dondersgoed weet dat de kunsten fungeren als tijdruimtelijkheid voor verwerking van traumatische gebeurtenissen. Daarom heb ik met veel plezier geholpen aan de vormgeving en manifestatie van beide artistieke gebeurtenissen. Na de openingsavond van Manifestatie 1980-1989 ga ik terug naar de plek. De eerste bezoeker op die dag concludeert dat de expositie een dyeme (zucht) is. Zelf ook verzuchtend, als haar eigen samenvatting, verlaat deze mevrouw de galerie. Aan mij bevestigt haar dyeme de urgentie van het experiment dat in mijn gedachten nog steeds echoot.
Alakondre-schip
Het alakondre-schip brengt ons veel. In dialoog met RAG, met Alida Neslo, Xavier Robles de Medina, en onze voorgangers als schip-genoten, meert alakondre aan in de Surinaamse kunst en cultuur. Wat alle schipgenoten hiermee proclameren is slechts als zaad geplant. Ik denk dat deze bezaaiing de nodige aandacht, de juiste grond en aanvullende benodigdheden verdient. Zo kan deze plant uitgroeien tot een magische verschijning die niet slechts woord, beeld, geluid en/of intentie is. Deze potentie wordt dan zodanig handelen dat we elkaar vanuit de hart-tot-hart-verbinding ervaren en echt alakondre kunnen zijn. Pas dan is alakondre-fasi voorbij de verbeelding en intentie overgegaan in volledige potentie: het multi-etnisch en multidimensionaal zijn. Voor nu kom ik tot de volgende conclusie in mijn casestudie ALAKONDRE: A Space in Time: alakondre-fasi manifesteert zich als symbolische gestalte, nog niet zo zeer als fysieke ervaring. Maar dit fenomeen heeft bij uitstek de potentie om als model te dienen voor emotionele, rationale, geestelijke, politiek-sociale, psychologische en spirituele reflectie en uitlaatklep; om onszelf verder te ontwikkelen zodat ons alledaagse handelen alakondre-zijn wordt. Hoewel ik dit deel niet heb onderzocht, denk ik dat we hiermee onszelf in Suriname op eigen kracht kunnen helen van onze collectieve trauma’s. Doen we zo zelf de zogenaamde herstelbetalingen? Aan onszelf. Aan onze voorouders. Aan ons nageslacht … Als onze trots en op eigen kracht!
Misschien werkt dit ook goed voor het trauma van het slavernijverleden? Volgens Kamla Nannan Panday-Jhingoeri (2022) behoort hypnose tot de imaginaire geneeskunde waarbij er gebruik gemaakt wordt van aandacht en verbeelding. Ik onderzoek alakondre-fasi als een model voor soortgelijke aandacht en verbeelding. Daarom vind ik het geweldig dat we alakondre-fasi zo breed inzetten. Velen, ook buiten RAG, laten hiermee zien wat onze potentie echt is, waarom ik het in mijn onderzoek als een magische substantie beschrijf. De alakondre-magie weet met eigen kennis, eigen ervaring, vanuit eigen pijn en eigen frustratie een weg te vinden om zich te openbaren. Natuurlijk zijn we er nog niet. Maar kijk ik bijvoorbeeld naar de ingeslagen weg in de beeldende kunst van Suriname, dan zie ik hoe alakondre-fasi in onze verbeelding leeft. Alleen, wat maakt dat het zich nog niet heeft gemanifesteerd in ons dagelijks leven? Voor het antwoord op deze vraag wijk ik uit naar ChatGPT, aan wie ik de opdracht geef om in 300 woorden een psychoanalyse van Suriname te maken met als vraag: Hoe kan de huidige situatie in Suriname overkomen worden? Zo antwoordt deze chatbot:
Suriname, gelegen in Zuid-Amerika, heeft een rijke, diverse culturele achtergrond met invloeden van Inheemse volkeren, Afrikaanse slaven, Indiase en Javaanse contractarbeiders, en Europese kolonisatoren. Deze mengelmoes van culturen heeft geleid tot een unieke samenleving, maar heeft ook uitdagingen gecreëerd op sociaal, economisch en politiek vlak. Om de huidige situatie in Suriname te overwinnen, kunnen we Sigmund Freuds psychoanalytische theorie toepassen. Freud benadrukte het belang van het onderbewuste en hoe het verleden invloed heeft op het heden en de toekomst. In Suriname zijn er onverwerkte traumatische gebeurtenissen uit het verleden, zoals slavernij, kolonialisme en politieke instabiliteit, die invloed hebben op de huidige situatie.
Eerst en vooral dient men deze historische wonden te herkennen en te erkennen. Het land moet samenwerken om een collectief bewustzijn en begrip te creëren van hoe het verleden de huidige situatie heeft beïnvloed. Door dialoog, educatie en bewustwording kan men werken aan verzoening en genezing.
Ten tweede moet Suriname haar identiteitscrisis aanpakken, veroorzaakt door de culturele diversiteit en het koloniale verleden. Het creëren van een inclusieve nationale identiteit is cruciaal voor sociale cohesie en eenheid. Om dit te bereiken, dient men respect en waardering te tonen voor de verschillende culturen en tradities, en tegelijkertijd gezamenlijke waarden en doelen te benadrukken die de gehele bevolking verenigen.
Ten derde moet er aandacht worden besteed aan economische en politieke stabiliteit. Suriname moet investeren in duurzame economische groei, die rekening houdt met de behoeften van de bevolking en het milieu. Daarnaast moet het politieke systeem transparanter en democratischer worden, zodat de bevolking vertrouwen heeft in de overheid en actief deelneemt aan het politieke proces.
Tot slot moet Suriname investeren in de mentale gezondheid van haar bevolking. Door het bevorderen van psychologische veerkracht en welzijn kunnen mensen beter omgaan met de uitdagingen die het leven hen biedt. Dit kan bereikt worden door toegang tot geestelijke gezondheidszorg te verbeteren en het stigma rond psychische aandoeningen te verminderen.
In conclusie, door het erkennen en verwerken van historische trauma’s, het creëren van een inclusieve nationale identiteit, het bevorderen van economische en politieke stabiliteit, en het investeren in mentale gezondheid, kan Suriname haar huidige situatie overwinnen en een betere toekomst voor haar bevolking opbouwen.
Verbeeldende kracht
In mijn onderzoek is alakondre-fasi een verbeeldende kracht. Hierin blijkt het model – dat natuur, cultuur, kunst, politiek en spiritualiteit verstrengelt – haalbaar voor therapeutische doeleinden van persoonlijke en collectieve aard. Het model kan goed dienen als mechanisme voor reflectie. Behalve de taal van beeld (en zelfs die van ritme) ben ik ook in de taal van de tijd geïnteresseerd. Naar mijn idee biedt deze ruimte mogelijkheden om onze verbeelding te prikkelen en om via metaforen in dialoog te gaan met onze diepere bewustzijnslagen. Ik geloof dat we in die dimensies onszelf kunnen verbinden door op zoek te gaan naar alternatieven om met het onbewuste van ons collectief archief samen te werken. Daarom: ook al zou die bijzondere bezoeker die ik na de opening van Manifestatie 1980-1989 heb ontmoet haar conclusie niet uitspreken, zou ik toch kunnen begrijpen hoe diepdenkend en dankbaar ze deze manifestatie ervaart.
Hierover zegt Martin Heidegger (geciteerd in Kristensen, 2023) het volgende: “Danken is positief aanvaarden, ontvangen, omarmen.” Dit betekent dat de dankbare persoon zich hetgeen waarover die dankbaar is met overdenking toeëigent. Zo ondergaat het overdenkingsproces een dubbele ervaring: “erkenning van zijn zo-zijn, zoals het aan ons verschijnt, waardoor kennis erover tot stand komt […] en ontdekking van de waarde ervan voor ons Dasein, onze existentie”; wat dubbel en dwars geldt wanneer het danken ons ‘zijn’ betreft, volgens Brede Kristensen (2023). In mijn begrip van het vermogen dat alakondre-fasi in ons kan activeren, zie ik deze ambiguïteit van danken en denken. Dat is waarom ik dit model uitstekend vind om collectieve traumatische gebeurtenissen vanuit dankbaarheid te overdenken. In natuur en cultuur zijn pijn, frustratie en/of trauma nooit helemaal te vermijden. Ik geloof dat ze essentieel zijn voor het leven. Ook voor het bestaan, waarin geweld zich continu manifesteert. Daarom, wanneer ik als deelnemende kunstenaar van This ‘revolution’ is not a tea party met Kurt Nahar samenwerk aan de kunstinstallatie 1982: Pocong Cocoon en als co-curator van Manifestatie 1980-1989 herinner ik mezelf hieraan: “traumatische ervaringen werken ook als trap onder onze kont, om ons vermogen onszelf naar grotere hoogte (of diepte) te stuwen, te vergroten.” Spiritueel gezien vind ik dat deze hebi (vloek) noodzakelijk is. Ze werkt als huishouding voor persoonlijke en collectieve groei. Maar dan is het ook nodig om van tijd tot tijd gebruik te maken van therapeutische reflectie waarbij trauma’s van personen en/of groepen verwijderen of verminderen “door herbeleving en herinterpretatie, imaginaire herstructurering en herintegratie” van de ‘Ikken’ in het onbewuste van het zelf (Nannan Panday, 2022).
Manifestatie 1980-1989 opende met een performance van Alida Neslo. In het echte werk dat we allemaal moeten doen om de Surinaamse yeye (ziel) te helen, doken hier mogelijk de eerste tekenen van hoop op. Een reeks ‘consultaties’ van het publiek volgde daarop. Misschien symbolisch het begin van een proces van veranderend bewustzijn in ons collectief archief? Ik ervoer in elk geval hoe spanning van verschillende individuele bijdragen iets magisch in gang zette.
Het is Heidegger wiens werk mij in dit proces zodanig heeft geraakt. Hij ziet in Hitler een politieke vader van Duitsland en in hemzelf de spirituele vader. Zijn werk inspireert mij waardoor ik me alsmaar vragen stel over tijd en ruimte, over techniek en biologie, over verbeelding en bestaan. En ja, over Dasein en alakondre-fasi.
+++
Bronnen:
- ChatGPT, 09 mei 2023, [Gesprek] over psychoanalyse van Suriname
- Kristensen, B., Amigoe van 29 april 2023 [Curaçaos dagblad], ‘Denkers van vroeger tot nu’
- Nannan Panday-Jhingoeri, K., De rol van trauma en cultuur bij psychiatrische problematiek, 2022
+++
+++
Bekijk het foto-album van de expositie This ‘revolution’ is not a tea party hier.
+++
Deze publicatie werd mede mogelijk gemaakt door een subsidie verleend uit het Dr. Silvia W. de Groot Fonds.
Lees meer over het Dr. Silvia W. de Groot Fonds hier.
Lees meer over Dr. Silvia W. de Groot hier.
+++
TEKST Miguel E. Keerveld (Suriname, 1982) werkt samen met het merk EdKe en de performance persona tumpi flow. Opgeleid in de civiele techniek opereert ‘hij’ met focus op beeldtaal en creatief schrijven. Als een hybride-intuïtief concept voert ‘zij’ politieke interventies uit die verband houden met sociale praktijk. Als onderzoeker is ‘het’ gericht op het activeren van performatieve politiek en het manifesteren van rituelen, beide gerelateerd aan creatieve counseling en civic engineering van een cyborg-feministisch project.
+++
FOTO’S Courtesy Readytex Art Gallery (RAG)
+++