What an impact art can have … For four days the Miami Beach was turned upside down; heavy with traffic, overcrowded parking spaces, and with a nonstop stream of people in the streets. It was a peak period for the local hospitality industry. But Art Basel Miami Beach 2019 is over now. Last Sunday, December 8, 2019, was its final day. As an art lover, it is a must to experience this huge international art fair at least once in a lifetime.

Art Basel is held in three places in the world:  Basel (Switzerland), Hongkong , and Miami Beach. It is not just days with trade fairs, but also with conversations, presentations, the possibility to visit artists’ studios, and more. In addition, vernissages are held as well as other private exhibitions only open by invitation for VIP guests, invited guests , and premium card holders. The festival continues in the evening with after-parties at various locations.

Banana

The main attraction is the exhibition at the updated Miami Convention Center. There is no required dress code. Some feel happy in their daily casual outfit and others in their office suits, but there are also visitors who dress artistically and thus steal the show. However, this tip should be taken to heart: do wear good running shoes, because the Miami Convention Center with its two stories is bigger than a soccer field. Two hundred and fifty galleries, forty-four thematic exhibitions, and thirty-four project installations together encompass the art fair. In this labyrinth with its endless corridors, the crowds find their way to gratify their yearning for art. Those looking for colors will be disappointed. Art Basel is not a place overflowing with colors; it does so however with free spirits & minds, thus resulting in art which is created out of every conceivable material: canvas, plastic, paper, metal, wood, photo, video, and living material. Some creations arise from an idea, others enclose an entire story. The stunt with the banana stuck to the wall with duct tape made headlines worldwide.

Fame
Nevertheless, there are some pieces with smashing colors, pieces which delight the viewer’s eyes with a kaleidoscopic journey. Hence, those are the most photographed, such as The Garden by Portia Munson and The Cocktail Party by Tom Friedman. Among them one finds pieces that make you wonder why those are exhibited – it is hard to discover something artistic in a 3 x 3 cm piece of paper behind a shelf. Art fairs of such a size show that it is not only about great creations, but also about promotion and name. Or rather fame. As a pioneer the now 81-year-old Richard Pettibone may have signified something to the art world, but for his 21 x 21 cm Andy Warhol, Two Elvis, you wouldn’t expect this amount. “One hundred and fifty thousand”, says the gallery owner without blinking her eyes: One hundred fifty thousand US $.

Tom Friedman, The Cocktail Party / PHOTOS Charles Chang

Legs
Art Basel Miami Beach 2019 showed a remarkable small amount of ceramics. One interesting piece was made by Manal Al Dowayan from Saudi Arabia. She was in the booth by chance, since one doesn’t come across artists easily – one rather meets gallery owners or their representatives. Her object: The Emerging, is a set of feminine legs in black ceramic (and also on canvas) rising up from the ground. Subtle and familiar; and so is the message. “It also contains something sexual, but with this I want to show that we, the women in Saudi Arabia, are slowly but surely emerging out of oppression. We can drive nowadays, and we don’t have to cover our faces all the time. I don’t believe that our generation will see total liberation, but it will be so for future generations. Her “knees” did not yield a staggering amount. They went to a new owner for seventeen thousand US $.

+++

The fair also housed the Nova sector which has nothing to do with a new direction in art. Recent works were exhibited in this section.

The next Art Basel will be in Hongkong from 19-21 March, 2020.

TEXT & PHOTOS Charles Chang, December 2019

Charles Chang has been a full-time writer for various magazines since 2006. He works as a traveling writer for Surinam Airways on, among others, the inflight magazine Sabaku and the blog On Trusted Wings. His main topics are culture and tourism. Art Basel Miami Beach 2019 was his first visit to this major art event.

TRANSLATION Chandra van Binnendijk, December 2019

+++

Social Media Art Basel

Website

Facebook

Instagram

Twitter

LinkedIn

YouTube

Art Basel Hongkong

Public Days

Public Days

Thursday, March 19, 2020, 2pm to 8pm

Friday, March 20, 2020, 2pm to 8pm

Saturday, March 21, 2020, 11am to 6pm

Venue

Hong Kong Convention & Exhibition Centre

1 Harbour Road

Wan Chai

Hong Kong, China

Art Basel Basel

Public Days

Thursday, June 18, 2020, 11am to 7pm

Friday, June 19, 2020, 11am to 7pm

Saturday, June 20, 2020, 11am to 7pm

Sunday, June 21, 2020, 11am to 7pm

Venue

Messepl. 10

4058 Basel

Switzerland

Art Basel Miami Beach

Public Days

Thursday, December 3, 2020, 3pm to 8pm

Friday, December 4, 2020, 12 noon to 8pm

Saturday, December 5, 2020, 12 noon to 8pm

Sunday, December 6, 2020, 12 noon to 6pm

Venue

Miami Convention Center

1901 Convention Center Drive

Miami Beach, FL 33139

What: Thursday-Night-Feature (TNF) – (Facebook Event): Special presentation about Readytex Art Gallery by Marieke Visser

When: Thursday, January 09, 2020, 7: p.m.-9 p.m. The gallery can be visited during the regular opening hours. Opening hours: Monday thru Friday, 8 a.m.-4:30 p.m. and on Saturday, 8:30 a.m.-1:30 p.m.

Where: Readytex Art Gallery (RAG) (also on Facebook), Steenbakkerijstraat 30, Paramaribo, Suriname

Readytex Art Gallery (RAG) invites you to a special Thursday-Night-Feature presentation: Get better acquainted with Readytex Art Gallery – presented by Marieke Visser.

During this presentation on Thursday January 09, 2020, you will get to know the gallery better. The beautiful exhibitions and displays that you can admire in the gallery on a daily basis, are the result of the continuous efforts of a dedicated team of gallery staff. And of course, also of the creative ideas and the hard work of the affiliated artists. But there is so much more that happens ‘behind the scenes’ in the gallery. Marieke Visser tells more about this on this evening. It is a perfect learning opportunity for tour guides who regularly visit the gallery with tourists, and also for everyone who would like to learn more about the work of Readytex Art Gallery.

On this evening of Thursday January 09th, the gallery will be open from 7-9 p.m. The presentation starts at 7:30 p.m.

+++

The G Art Blok (Facebook) exudes the atmosphere of a museum with style. An exquisite collection of artworks hangs on the high snow-white walls and on the upright panels in the middle of the room. There is a pleasant amount of space between the works of art which makes every painting come into its own, while visitors can also take it all in better due to sufficient distance.

After the opening night on December 12, 2019, the Old Treasures exhibition was open for two whole days. With art from the impressive private collection of two collectors with excellent taste, a sharp eye for quality, and a great love of beauty. Lucia Bijlhout and her husband Ro Liauw Anjie (who died in 2012) built up a beautiful collection over the years. This exhibition was a unique opportunity for the public to see Surinamese masterpieces of visual art. Art lovers walked around enjoying it. Such a treasure room that opens … not often does one get the chance to experience this!

Old Treasures showed fifty-four works by fifteen artists, three of which are no longer alive (Erwin de Vries, Jules Chin A Foeng and Quintus Jan Telting). The oldest work – more than half a century old – is by Erwin de Vries, he made it in 1963. His powerful handwriting was already unmistakable at the time. ‘Old’ in another way, are the two paintings by Remy Jungerman, Personage (1989) and a still life with a skull. Not so much old in time, but because Jungerman has been working so completely differently for so many years: he now mainly makes installations and has immersed himself in winti. In this way, interesting comparisons can be made from several artists between their old and their recent works. René Tosari for example, who used to paint in a much more illustrative way and later moved to a more abstract style.

Large canvases by Quintus Jan Telting dominate the left half of the room. No less than seventeen paintings by this artist are seen, including the grim Blind Justice, the blindfolded Lady Justice who is menacingly baring her teeth, furious because there is no justice in the world.

What does a person do with so much art? First you fill your house with it. Then you buy a second home. When that also becomes full, you start an art gallery. And then gradually you come to a saturation point and you begin to feel that such a beautiful collection should not remain locked up within four walls. You want to share these treasures with others, you feel that the artworks deserve to be seen and admired by many more eyes. They have to go into the world. This was probably more or less the case with Lucia Bijlhout when she decided to compile an exhibition from her collection. Together with her son Jamil, she made a selection from their collection of more than a hundred pieces; George Struikelblok did the lay-out for the exhibition, Rinaldo Klas and Glenn Fung Loy lend a helping hand. It has to be said: the collection is in excellent condition. Well framed, well protected by a fresh coat of varnish – clearly always well maintained. Something that is not easy in our climate, so this deserves a compliment as well.

To me, walking through this exhibition was like being warmly greeted by a room full of old friends. So happy to see each other again after a long time. My acquaintance with many of the beauties in Old Treasures was in 1995, the year in which I made the exhibition Twenty years of visual art of Suriname 1975-1995 together with art historian Paul Faber. That exhibition was set up on a large scale (one hundred works of art) and was the gift from the Netherlands to Suriname on the occasion of twenty years of Srefidensi. With the opening of that exhibition, after years of military use, Fort Zeelandia also reopened as a museum. A double milestone.

For three months the exhibition was well attended, and was even taken to the Stedelijk Museum in Amsterdam the following year. Never before so many visual works of art from Suriname been given such a large, prestigious presentation space as in 1996. The interest, the reactions and the appreciation were heart-warming and enormous.

It is good to know that preparations are now underway from the Stedelijk Museum to again pay attention to the visual arts of Suriname in the second half of 2020. Almost a quarter of a century after that first explosion … Again a nice spotlight will then be put on our old treasures, our old riches. A treasure room to cherish gratefully.

TEXT & TRANSLATION Chandra van Binnendijk

Chandra van Binnendijk (Paramaribo, 1953) is editor and publicist. From 1977 until 1988 she was part of the news editors of various newspapers and radio stations, and was a correspondent for various Caribbean media. After ten years she said goodbye to active journalism and is since focusing mostly on culture, art and history. She has co-written several art publications amongst which Twintig jaar beeldende kunst in Suriname 1975 – 1995 (Amsterdam, KIT Publishers, 1995) and she was author and compiler of the art catalogue Zichtbaar (Paramaribo, 2005) about the art collection of De Surinaamsche Bank. Other publications in which she was involved as co-author and co-compiler are Bouwstenen voor een betere wereld. 250 jaar vrijmetselarij in Suriname (Paramaribo, 2011) and TOR. A People’s Business (Paramaribo, 2012).

PHOTOS G Art Blok/Peter Thielen, Bart Krieger & Roosje Verschoor

What: Old Treasures. 50 paintings (1968-2002) from 16 wellknown Surinamese visual artists: Erwin de Vries, Rinaldo Klas, George Struikelblok, Cliff San A Jong, Ray Daal, Quintus Jan Telting, Marcel Pinas, John Lie A Fo, Hans Lie, René Tosari, Paul Chang, Wong Loi Sing, Jules Chin A Foeng, Remy Jungerman, Carlos Blaaker & Soeki Irodikromo)
When: Opening: Thursday December 12, 2019, from 07 p.m. Exhibition: Friday December 13 & Saturday December 14, 2019, 10 a.m.-01 p.m. & 06-09 p.m.
Where: G Art Blok, Verlengde Keizerstraat 35, Paramaribo (next to God’s Bazuin church), Suriname
Contact: Tel. ++ 597 858 5094

What: Faya Lobi, Xavier Robles de Medina (Facebook Event)

When: February 1 (opening) thru March 21, 2020

Where: Praz-Delavallade Paris, 5 rue des Haudriettes, F-75003 Paris, France. Open: Tue-Sat, 11 a.m.-07 p.m.

In Suriname, fayalobi is the Sranan (-1-) name for its national flower, the ​Ixora coccinea​, a flowering plant of South-Indian, Bangladeshi, and Sri Lankan origins. Other names it is known by are jungle geranium, flame of the woods, or jungle flame. The fayalobi grows abundantly in Suriname, producing flowers all year, as it does in South Asia. In Suriname, fayalobi became a symbol for love, long lasting and ardent passion.

There is a fiery love that burns in the deep heart of the South American jungles. This fire is different from the fires that have burned down and deforested the Amazon (-2-) – it exists intrinsically, and is passed down to those born in the lineage of resistance. In the northeast Amazon basin, a fiery love welcomed the Ndyuka, now descendants of marooned slaves who for four centuries continuously built resistance and sanctuaries (-3-).

A fiery love– young, revolutionary, resistant, urgent, educated, communal, organized, and united– was living in the bodies of fifteen men (-4-) who opposed the military dictatorship of Suriname in the 1980s. On December 7, 8 and 9, 1982 in Paramaribo, Suriname, these fifteen men were captured by the militarized forces of the dictatorship, and taken to Fort Zeelandia in Paramaribo, where they were tortured and killed for opposing the military regime.

A statue of Queen Wilhelmina of the Netherlands stands in front of Fort Zeelandia; in 1974, she was moved away where she used to stand in front of the Governor’s Palace (now the Presidential Palace), and was replaced with a sculpture of Jopie Pengel by Stuart Robles de Medina. In the archive of the Surinaams Museum exists a photograph of Stuart and a colleague guiding the rope-bound sculpture of Queen Wilhelmina down into her present resting place. The Queen and Fort Zeelandia mark the land– here lies the brutal failure of empire. Violent structures we deem to be permanent are often rotting and fragile inside, and they can be easily torn down, moved away from the center, if we mobilize and tend to our fiery love.

In Xavier Robles de Medina’s exhibition, Faya Lobi, there is a drawing of this photograph of his grandfather and his colleague while the statue of Queen Wilhelmina is being placed in front of Fort Zeelandia. Xavier’s work is a slow excavation, or rather: a conjuring, a resuscitation, a long and extended dedication. I have seen Xavier working; his drawing process is slow and determined. In our conversations, he says he is mostly erasing away. From seeing the way the images progress, it feels like coming upon a clearing after a long dim-lit path. There is a trust in the process, a love for the subject, faith that eventually all will be revealed. I think of the ways we honor and carry our ancestors. We carry (knowingly or not) their promises and efforts to the land, the weights they carried and lifted for us, the paths they cleared for our eventual existence. Sometimes, serendipitously, we will find ourselves tracing their steps and continuing their legacy.

It takes love to excavate our history with kindness. To transform our relationship with a ground that has witnessed so much violence. To kiss the earth and swear devotion to a longevity that lasts beyond our lifetime.

TEXT Paula Pinho Martins Nacif is a Brazilian artist living in London. In 2019 she’s looking for love.

-1- Sranan; Sranantongo: Creole language spoken in Suriname.
-2- Most recently, the Amazon rainforest burned for two weeks in August 2019.
-3- “In these villages ‘obeah shrines like those in Guinea can be seen, ceremonial dances are performed that could take place in Ghana, and the people talk with drums, which are made like Ashanti drums.’», Philip Reno, ​The Ordeal of British Guiana​ cited in Eduardo Galeano, ​Open Veins of Latin America ​ (New York: Monthly Review Press, 1997), 83.
-4- John Baboeram, Bram Behr, Cyrill Daal, Kenneth Gonçalves, Eddy Hoost, André Kamperveen, Gerard Leckie, Sugrim Oemrawsingh, Lesley Rahman, Surendre Rambocus, Harold Riedewald, Jiwansingh Sheombar, Jozef Slagveer, Robby Sohansingh, and Frank Wijngaarde.

Xavier Robles de Medina (b. 1990, Paramaribo, SUR), lives and works in London, UK. In 2019 he graduated from the Master’s program in Fine Art at Goldsmiths, University of London. In 2015 he was nominated for the Prix de Rome Visual Arts (NL), and the following year he earned a place on the shortlist of the Royal Award for Modern Painting (NL). Recent solo exhibitions include, if you dream of your tongue, beware at Catinca Tabacaru Gallery, New York, NY (2016); als het hele lichaam oor zou zijn (if the whole body were an ear) at Readytex Art Gallery, Paramaribo, SUR (2018); The Future Looms Dark and that we can Scarcely at Barbé Urbain Gallery, Gent, BE (2018); and Opportunity Cost at Praz-Delavallade, Los Angeles, CA (2019). His first Paris solo Faya Lobi opens within the same week as his first US museum solo Wan Destination Wanhoop at the SCAD Museum of Art.

What: Solo exhibition Transformation, Paul Chang

When: Opening night (with an introduction by Dan Dickhof): Thursday, February 06, 2020, 7 p.m.-9 p.m. The exhibition can be visited during the regular opening hours from February 07 until February 29. Opening hours: Monday thru Friday, 8 a.m.-4:30 p.m. and on Saturday, 8:30 a.m.-1:30 p.m. The exhibition is also open in the evenings of Friday February 7th and Saturday February 8th, from 7:00-9:00 p.m.

Where: Readytex Art Gallery (RAG) (also on Facebook), Steenbakkerijstraat 30, Paramaribo, Suriname

The first large solo exhibition in Readytex Art Gallery (RAG) for 2020 is the exhibition of visual artist Paul Chang named Transformation. The last time this artist – who has been living in Florida in the US, for many years – exhibited in Suriname, was in 2013. Now, almost seven years later, Paul Chang is once again eager to share his latest works with the art loving public in his country of birth, Suriname. And as the title of the exhibition clearly suggests, his art has indeed undergone a transformation.

To those familiar with the work of Paul Chang, the transformation is certainly visible. But the artist himself has also gone through a bit of a transformation. In his recent works Paul Chang detaches himself from the acquirements of the academy and chooses an imagery that is much more abstract. He gives in to a liberating process of change that influences his compositions, his use of form and his colors. “Since the figurative was of no importance here, it gave me the freedom to depict my inspiration in a more natural and intuitive manner”, says the artist.
That freedom is almost palpable in the work. Cheerful colors and organic shapes come to life on the canvas, in seemingly random compositions. Still, the artist’s characteristic signature remains recognizable. And the transformation has no influence on the effect that his work has always had on the viewer. Because regardless of your mood or mindset, the art works of Paul Chang still have the undeniable capacity to instill a small moment of cheer, of peace and positive thoughts. That is not really strange, because just like before nature is still the most important source of inspiration to the artist. And some of the freer and more abstract objects in his visual imagery – in some works more than in others – do still closely resemble elements from nature. “Because I consistently use organic shapes, there is a certain relationship with shapes found in nature”, explains the artist. The result is an exhibition containing a beautiful collection of giclée prints on canvas, each individually enhanced with acrylic paint.

Website: www.paulchang.net

The making of … Getting ready for the opening night of Transformation / PHOTOS Courtesy Readytex Art Gallery

+++

De eerste grote solo-expositie in Readytex Art Gallery (RAG) voor het jaar 2020 is de expositie Transformation van de beeldend kunstenaar Paul Chang. De kunstenaar, die al jarenlang in Florida in de Verenigde Staten woont, exposeerde voor het laatst in 2013 in Suriname. Nu, bijna zeven jaar later, laat Paul Chang het kunstminnend publiek in zijn geboorteland graag zijn nieuwste kunstwerken zien. Kunstwerken die in de afgelopen periode, zoals de titel dat al aangeeft, een zekere transformatie hebben ondergaan.

Voor hen die het werk van Paul Chang goed kennen, is de transformatie zeker zichtbaar. Maar ook de kunstenaar zelf heeft hiervoor in zekere mate een transformatie ondergaan. In zijn recente werken laat Paul Chang namelijk de verworvenheden van de academie los en kiest hij een beeldtaal die meer naar het abstracte neigt. Hij geeft toe aan een bevrijdend veranderingsproces dat invloed heeft op zijn composities, zijn vormgeving en zijn kleuren. “Omdat het figuratieve hier niet van belang was, gaf het mij meer vrijheid om zo ongedwongen mogelijk mijn inspiratie weer te geven,” aldus de kunstenaar. Die vrijheid is in het werk bijna tastbaar. Opgewekte kleuren en organische vormen vinden in schijnbaar willekeurige composities hun plek op het doek. Het typische handschrift van de kunstenaar blijft echter wel herkenbaar. En ook heeft de transformatie geen invloed op het effect dat zijn werk altijd heeft op de kijker. Want ongeacht uw stemming of gemoedstoestand, hebben de kunstwerken van Paul Chang nog steeds het onmiskenbare vermogen om, een klein moment van blijdschap, rust en positieve gedachten op te wekken. Dat is ook niet zo vreemd, want net als voorheen is de natuur nog steeds de belangrijkste bron van inspiratie voor de kunstenaar. En ondanks zijn vrijere en abstractere beeldtaal is dat – in sommige werken meer dan in andere – toch wel terug te vinden. Zelf zegt Paul Chang daarover: “Omdat ik steeds weer organische vormen gebruik, is er in zekere zin een verwantschap met vormen in de natuur.” Het resultaat is een expositie met een prachtige collectie giclee prints, die elk individueel met acryl bewerkt zijn.

Website: www.paulchang.net

Het is een rustige morgen wanneer ik het Centro Cultural Brasil bezoek. Ik word begeleid naar de expositieruimte, waar de kunstenaar zit te wachten. Ik ben een beetje verbaasd, want de ruimte oogt best wel leeg. Maar wie weet vullen de verhalen rondom de werkstukken driemaal deze ruimte, of meer …

We beginnen met de toelichting van de kunstenaar bij de titel: Come Together. “Er zijn verschillende thema’s die allemaal uiteindelijk toch samenkomen.” Er hangen schilderijen en er zijn objecten uitgestald. Het samenkomen gaat niet alleen over de thema’s van de kunstwerken, maar misschien nog meer over de samenkomst van culturen. Zo hangen er foto’s van Nederlanders in traditionele kleding van de marrons. Op sommige foto’s staan ze simpelweg te poseren, terwijl ze op andere foto’s traditionele gebruiken demonstreren zoals de awasadans.

“Ik heb gezien dat sommige mensen niet trots zijn op hun huidskleur en cultuur.” We spreken voornamelijk Engels en Seraven Pinas legt het zo uit. “I see black people (who are) not proud to be black. They (toeristen/Nederlanders) can live like us and we can live like them, but we can still be proud of ourselves.” Eigenwaarde en waardering voor het eigene zitten diep geworteld in hem. Zijn inspiratie komt uit zijn eigen omgeving. “Mijn grootvader was een dresiman (medicijnman).” De voorwerpen bij het altaar van zijn grootvader zijn de eerste objecten die hij als kunst heeft geïdentificeerd. Op zijn negende maakte hij zijn eerste beeldhouwwerk, een borstbeeld van zijn vader. Die wees hem erop dat alle grote kunstenaars ook beeldhouwwerken maken. Een groot voorbeeld, iemand die Seraven ook een bron van inspiratie noemt, is Erwin de Vries. Vandaar dat Pinas het niet alleen houdt bij schilderen, maar ook verschillende installaties maakt.

Intermenselijk contact, het slavernijverleden, de oorsprong van orale vertellingen en nog meer komen aan bod in de tentoonstelling. Drie muren in de hal zijn gewijd aan installaties van keukengerei, samengehouden door een voorwerp dat op een gitaar lijkt. “Het is geen gitaar”, zegt hij. ‘A biifi fu a poku’, zoals de installatie heet, vertaalt hij als ‘music is life’. “Wat hebben mensen nodig om te leven? Muziek, cultuur en eten.” Dat laat hij zien in de vorm van een gitaar, papamoni-schelpen, lepels en een pan. “I made these instruments come together”, verklaart hij.

Seraven is ook spoken word-artiest. Zijn ideeën verschijnen als visioenen die hij omzet in woorden, maar ook in schilderijen. Iets voorbij het kunstwerk ‘Biifi fu libi’ hangen enkele kunstwerken waarin hij diepe gedachten en gevoelens over zijn ‘people’ heeft verwerkt. Het is een samenvoeging van verleden, heden en toekomst. ‘Secret Village’ lijkt haast geen inwoners te hebben. “My people have been hiding for a long time. Now is the time for them to come out. They have to come out and show themselves.” De kunstenaar stelt dat mensen met een Marronachtergrond zich niet langer schuil moeten houden, maar juist moeten putten uit hun rijke cultuur en talenten om zich te tonen aan de wereld. “We zijn verschillend (van andere culturen), maar uiteindelijk zijn wij toch één. Bijvoorbeeld mijn grootvader. Ik heb vroeger gezien hoe hij bad in zijn tempel zodat het verschrikkelijke onweer zou stoppen. Na zijn gebed gebeurde dat ook. Zo heb ik respect gekregen voor dit deel van onze cultuur. Dit werkt ook, dacht ik toen. Wij gebruiken allemaal een andere naam, maar uiteindelijk is het gebed gericht tot God. Daarom is het niet nodig om verdeeld te zijn.”

Een van zijn allereerste kunstwerken vertelt het verhaal van eendracht en saamhorigheid onder de mensen van vroeger. Er werd diep in de nacht samen gegeten en gedronken, zonder gevaar en angst voor elkaar. Er waren geen verborgen agenda’s. Maar tegenwoordig is dat niet meer zo, vertelde zijn opa hem. Verder heeft hij ook nationale en internationale helden vastgelegd. Zoals Kaikoesi en Nelson Mandela. En dan is er een driedelig kunstwerk: ‘Man ben de fosi ala sani’, vrij vertaald ‘de mens was er voor alles’. Met dit werk demonstreert Seraven dat de vrouw de grootste bron van inspiratie is voor de man. Hij (de man) creëert en doet alles wat hij doet om de vrouw, en voor vrouwen en kinderen.

In deze jonge kunstenaar, met zijn bemodderde veiligheidsschoenen (de regens in begin december braken net uit), verscholen onder zijn grote zwarte hoed, gaat een krachtige geest schuil die het spirituele omschrijft als ‘praten over de werkelijke dingen in het leven’. Hij gebruikt op zijn doeken over het algemeen acrylverf, soms houtskool en een enkele keer de rook van een kokolampu. Seraven Pinas wil graag wereldwijde naamsbekendheid verwerven, maar niet dat zijn werken herkenbaar van hem zijn, daarom gebruikt hij verschillende stijlen. Wat hij wel graag wil, is dat het verhaal dat hij te vertellen heeft over zijn afkomst samen met de ideeën die hij opdoet, anderen bereiken en hen inspireren om zichzelf ook aan de wereld te presenteren.

+++

Wat: Come Together, Seraven Pinas (Hosted by Embaixada do Brasil em Paramaribo / Embassy of Brazil in Paramaribo & curated by KIBII Foundation)
Wanneer: 24 november t/m 13 december 2019, maandag t/m vrijdag 10:00-20:00 uur
Waar: Centro Cultural Brasil-Suriname, H.D. Benjaminstraat 29, Paramaribo, Suriname

+++

TEKST Rose-Marie Maître

Rose-Marie Maître is freelance schrijfster en bezoekt graag kunst- en cultuurevenementen. In de afgelopen tien jaar heeft zij voornamelijk nieuwsberichten geproduceerd voor televisie, krant, websites alsook radio. Daarnaast schrijft zij gedichten en nu ook creatieve teksten voor Sranan Art Exposed.

FOTO’S Roosje Verschoor

Roosje Verschoor (1986) is een Nederlandse kunstenaar die fotografie en video gebruikt voor haar kunstuitingen. In 2016 studeerde zij af aan de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam. 

Het is een zwoele avond wanneer de expositie The Struggle is Real aanvangt. In de lobby van Hotel Maisonadia aan de Anton Dragtenweg te Paramaribo, Suriname, zijn onder meer diverse etsen tentoongesteld die een verhaal vertellen van traditie en vrijheid. Dat de etsen zijn gedrukt met inkt gemaakt van podosiriverf is heel bijzonder en bovendien een genot voor het oog.

Serieus randje

De volgende out-of-the-box-toepassing van podosiri, zoals de açaibes in Suriname genoemd wordt, beroert een ander zintuig. De smaakpapillen worden bij binnenkomst verwend met een smoothie van podosiri waaraan zuurzak en lemmetje zijn toegevoegd. Gedurende de avond kunnen de bezoekers ook naar twee filmpjes kijken die een interessante tegenstelling laten zien: jonge zelfstandige ondernemers die in het Surinaamse regenwoud in de top van de palissadepalm klimmen om de açaibessen te plukken en verschillende health foodies die op internet hun pogingen gezond te eten delen op hun vlog. In beide gevallen is ‘the struggle real’ en krijgt de toepassing van deze als ironie bedoelde uitspraak toch nog een serieus randje.

De Nederlandse kunstenaars Roosje Verschoor en Suzanne Bernhardt die deze expositie hebben georganiseerd, leerden elkaar kennen in een stressvolle periode in het voormalig bauxietstadje Moengo in het district Marowijne. Verschoor zat aan het begin van haar periode als artist in residence bij Stichting Kibii en moest haar draai nog vinden. Bernhardt daarentegen zat in de eindsprint van haar residency, ook bij Stichting Kibii, en moest het uiteindelijk resultaat gaan presenteren.

Podosiri eten

“Er waren muskieten, ik moest nog uitvinden waar ik het beste mijn eten kon halen en noem maar op. Het was even wennen en we zeiden grappenderwijs: ‘Laten we gewoon podosiri eten!’ Iedereen hier eet het en wordt er zo vrolijk van!” Aldus Roosje Verschoor. De redenering klopte eigenlijk meer dan de twee kunstenaars toen beseften. De podosiri, die inmiddels de status van superfood heeft, geeft de gezondheid een enorme boost en wie gezond is, is vaak wat vrolijker.

De twee legden het proces van oogsten, verwerking tot voedsel en zelfs de verkoop in Frans- Guyana vast. Het viel ze op dat de productie en het eten van podosiri onlosmakelijk zijn verbonden met de identiteit van de mensen. Toch was het toen nog niet helemaal duidelijk wat ze zouden doen met al dit materiaal. Roosje Verschoor: “Suzanne vertrok naar Nederland en ging daar op zoek naar podosiri. Na lang zoeken vond ze health bowls waarin açai (podosiri) vermengd met zuivel, fruit, noten en kokossnippers als zeer gezond  werd aangeprezen. “Echter, er zat zo weinig podosiri in dat de mensen eigenlijk betaalden voor het idee dat ze podosiri aten. Het contrast met Suriname en het feit dat podosiri hier puur en goed verkrijgbaar is, maakte het interessanter voor ons.”

Bernhardt gaf een eigen invulling aan dat contrast en maakte van Surinaamse én Nederlandse klei de keramische kommen die de health bowls moesten symboliseren en die op de avond van de expositie op een beeldschone ruwe houten tafel  lagen uitgestald, met opvallende patronen in verwerkt.

Verschoor, die fotograaf is en eigenlijk niet zo van schilderen houdt, deed een residency in Nederland waar ze leerde om van natuurlijke pigmenten eerst verf te maken en daarna inkt. “Dat laatste traject kon niemand mij leren, het was echt een struggle. Ik heb pas in de laatste twee weken ontdekt hoe van podosiri-verf naar -inkt te gaan. Ik heb toen van mijn foto’s etsen gedrukt met die inkt”, legt Verschoor uit die met andere natuurlijke pigmenten experimenteerde om meer kleur te geven aan haar etsen. Ook de truitjes met het opschrift ‘The Struggle is Real’, met een zak podosiri erop afgebeeld, werden met inkt van deze vrucht bedrukt.

Keuken verrijken

Tijdens de opening van de expositie passeren behalve de smoothie ook verschillende hapjes waarin podosiri verwerkt is de handen en monden van de gasten. De goedkeurende geluiden laten zien dat de extra toepassingen van deze bes de Surinaamse keuken zeker duurzaam kunnen verrijken. Verschoor vindt vooral de kippenboutfilet in een podosiri-jasje met krokante kwak (een cassavebereidingswijze), met een topping van een fijne podosiri-crème, heerlijk. Ook de kok Paul Lisse is zeer ingenomen met de goedkeurende geluiden die klinken na het nuttigen van de hapjes.

De klik tussen kunst en eten – wat podosiri in essentie is – legt Verschoor aan het einde uit. “Suzanne en ik zijn geen kunstenaars die op ons atelier zitten en dan door een ingeving plots kunst gaan maken. Wij zien kunst in het dagelijks leven van mensen en eten hoort daarbij. Met dit project hebben we laten zien hoe eten verweven is met economie, identiteit en verwerkingsprocessen in Suriname en overzee. Dat is hoe wij kunst maken, vanuit elementen van het leven van mensen.”

Eigen manier

Wat de twee kunstenaars ook heeft geboeid tijdens hun zoektocht naar alles wat verweven is met deze palmvrucht, is dat allen die betrokken zijn bij het verwerkingsproces in Suriname zelfstandig zijn en zo voorzien in hun eigen onderhoud op hun manier. Verschoor: “In Brazilië bijvoorbeeld zijn er hele plantages van de acai berry en het is werkelijk een industrie daar met grootverdieners en de kleine man die minder verdient. Dat is in Suriname niet zo. En niemand heeft behoefte aan dat systeem, waarbij je elke dag verplicht ben voor een baas te werken. Hier gebeurt het zoals de traditie altijd al was: in alle vrijheid en iedereen leeft ervan.”

De expositie The Struggle is Real was van 10-17 januari 2020 te zien in Hotel Maisonadia, Anton Dragtenweg 221, Paramaribo, Suriname. Er is nu ook een website voor het project The Struggle is Real.

TEKST Euritha Tjan A Way

Euritha Tjan A Way is journalist/schrijver en heeft een passie voor het spelen met woorden. Haar alias is niet voor niets Lettergenie. Zij is haar carrière als journalist begonnen op de afdeling Arts, Entertainment en Lifestyle van de Ware Tijd. Thema’s die haar tot nu toe na aan het hart liggen.

FOTO’S Courtesy Roosje Verschoor

Nola was born in Amsterdam, in a colonial environment with ties to both the East and the West. As a child she was already puzzled by the discrimination directed towards people from the colonies. She thought they were beautiful. She became friends with the Surinamese art models who were much sought after in the 1930’s. She supported Surinamese in Amsterdam in their fight against discrimination and endorsed their plea for an independent Suriname. Their quest for revaluation of their own – repressed – culture fitted in seamlessly with Nola’s propaganda for a black instead of white beauty ideal. In 1953 she left for Suriname.

At the School voor Beeldende Kunst in Paramaribo, she taught the core principles of art to countless artists. At the end of her life she moved to the center of Brokopondo to complete her unique series about the history of slavery and marronage. This had been her intention ever since reading the book Wij slaven van Suriname [We slaves form Suriname] by Anton de Kom. In 1984 Nola passed away in a tragic accident on her way to Paramaribo, where she was about to participate in a group exhibition.

We look forward to welcoming you at the opening of this exhibition that highlights an important chapter in Surinamese art history. Geen kunst zonder kunnen – 40 repro’s van Nola Hattermans mooiste werken opens on Thursday March 5th at 7:30 p.m. The exhibition is open from March 6 until March 28, Monday-Friday from 8:00 a.m.-4:30 p.m., and on Saturdays from 8:30 a.m.-1:30 p.m. Also open in the evenings on Friday the 6th and Saturday the 7th from 7:00-9:00 p.m., with on that Saturday at 7:30 p.m., a presentation by former students Jules Brand-Flu and Rinaldo Klas.

Geen kunst zonder kunnen – 40 repro’s van Nola Hattermans mooiste werken

Nola werd geboren in Amsterdam, in een koloniaal milieu met banden met zowel De Oost als De West. Als kind verwonderde zij zich al over de discriminatie die inwoners uit de koloniën ten deel viel. Zíj vond ze prachtig. Ze sloot vriendschap met de Surinaamse schildersmodellen die in de jaren 30 van de vorige eeuw zeer gewild waren. Ze steunde Surinamers in Amsterdam in hun strijd tegen discriminatie en onderschreef hun pleidooi voor een onafhankelijk Suriname. Hun zoektocht naar herwaardering van de eigen – onderdrukte – cultuur sloot naadloos aan bij Nola’s propaganda voor een zwart in plaats van wit schoonheidsideaal. In 1953 vertrok ze naar Suriname.
Op de School voor Beeldende Kunst in Paramaribo, bracht ze talloze kunstenaars de eerste beginselen bij. Op het eind van haar leven verhuisde ze naar Brokopondo-Centrum om daar haar unieke serie over de geschiedenis van slavernij en marronage te voltooien. Dit had ze zich ooit voorgenomen na het lezen van het boek Wij slaven van Suriname van Anton de Kom. In 1984 kwam Nola door een noodlottig ongeval om het leven op weg naar Paramaribo, waar ze zou deelnemen aan een groepsexpositie.

Vanaf donderdag 5 maart kunt u in Readytex Art Gallery 40 reproducties van Nola Hattermans mooiste werken bezichtigen. Vanwege het museale karakter van de tentoonstelling, zijn deze reproducties niet te koop. De expositie toont tevens originele kunstwerken van bekende Surinaamse kunstenaars die leerlingen zijn geweest van Nola.
Wij hopen u te mogen verwelkomen op deze speciale expositie, die een belangrijk hoofdstuk uit de Surinaamse kunstgeschiedenis belicht. Geen kunst zonder kunnen – 40 repro’s van Nola Hattermans mooiste werken opent op donderdag 5 maart om 19:30 uur. De expositie is verder te bezoeken van vrijdag 6 maart tot en met zaterdag 28 maart, van maandag t/m vrijdag van 08:00-16:30 uur en op de zaterdag van 08:30-13:30 uur. Met extra openingsavonden op vrijdag 6 en zaterdag 7 maart van 19:00-21:00 uur, met op die zaterdag om 19:30 uur een presentatie van oud-leerlingen Jules Brand-Flu en Rinaldo Klas.

It’s a sultry evening when the exhibition The Struggle is Real kicks off. Showing in the lobby of Hotel Maisonadia at the Anton Dragtenweg in Paramaribo, Suriname, are – among other things – various etches that tell a story about tradition and freedom. That the etches have been printed with ink made from podosiri paint, is unique and quite pleasing to the eye.

Serious side

The following out-of-the-box-application of podosiri, as the acai berry is called in Suriname, speaks to a different sense. Upon entering, the taste buds are treated to a podosiri smoothie to which soursop and lemon have been added. During the evening visitors can watch two films that show an interesting contrast: young independent entrepreneurs who climb to the top of the palisade palm to pick the acai berries in the Surinamese rainforest, and different health foodies who share their attempts at healthy eating online, on their vlog.  In both cases ‘the struggle is real’, and the use of this somewhat ironically intended statement, is given a serious side.

The Dutch artists Roosje Verschoor and Suzanne Bernhardt who organized this exhibition, met each other during a stressful period  in the former bauxite town Moengo, in the district of Marowijne. Verschoor had just begun her period as artist in residence at Stichting Kibii and had yet to find her way. Bernhardt however, was in the final phase of her residency, also at Stichting Kibii, and had to present the final result.

Eating podosiri
“There were mosquitoes, I still had to find out where I could best get my food, and you name it. It was a matter of getting used to it all, and we jokingly said: ‘Let’s just eat podosiri!’ Everybody here eats it and it makes them so happy!” Says Roosje Verschoor. This line of reasoning was actually closer to the truth than the two artists realized at that time. The podosiri, which has already gained the status of a superfood, significantly boosts health and when you’re healthy, you’re usually happier as well.

The two documented the entire process of harvesting, processing into food, and even the sale in French Guyana. They noticed that the production and the eating of podosiri are inextricably linked to the identity of the people. Still it was not totally clear what they would do with all this material. Roosje Verschoor: “Suzanne left for the Netherlands and went in search of podosiri there. After a long search she found health bowls in which acai (podosiri) was mixed with dairy, fruit, nuts and coconut slivers, and which were praised as being very healthy.  “But they contained so little podosiri, that people were basically paying for the idea that they were eating podosiri. The contrasts to Suriname and the fact that podosiri here is readily available and in pure form, made it more interesting for us.”

Bernhardt gave her own interpretation to that contrast and used clay from Suriname and the from the Netherlands to make ceramic bowls that were meant to symbolize the health bowls. Decorated with striking patterns, they were displayed on a beautiful rustic wooden table on the night of the exhibition.

Verschoor, who is a photographer and not particularly fond of painting, had done a residency in the Netherlands during which she learned to make paint and afterwards also ink, from natural pigments. “Nobody could teach me that last part, it was a real struggle. It was only in the last two weeks that I discovered how to go from podosiri-paint to podosiri-ink. I used that ink to create etches from my photographs”, explains Verschoor, who experimented with other natural pigments to add more color to her etches.  The T-shirts with the text ‘The Struggle is Real’ and the image of a bag of podosiri, were also printed with ink from this fruit.

Enrich the cuisine

In addition to the smoothie, guests at the opening of the exhibition were also treated to various snacks in which podosiri was incorporated. The murmurs of approval confirm that the extra applications of this berry could definitely enrich Surinamese cuisine in a sustainable way.   Verschoor especially enjoys the chicken drumstick filet prepared in a crust of podosiri with crispy kwak (a product made from cassava), with a topping of a delicate podosiri-cream. Chef Paul Lisse is also very pleased with the expressions of approval that follow after the snacks have been eaten.

The click between art and food – which podosiri essentially is – is explained by Verschoor at the end. “Suzanne and I are not artists who sit in our studios and are suddenly overtaken by the inspiration to make art. We see art in the everyday life of people, and food is a part thereof.  With this project we have demonstrated how food is interwoven with economics, identity and production processes in Suriname and overseas. That is how we make art, from elements in people’s lives.”

Own way

What was also fascinating for the two artists during their search for all that is connected to the fruit of this palm tree, is that all those who are involved in its processing in Suriname, are independents and thus provide in their own living, in their own way. Verschoor: “In Brazil for example, there are entire plantations where the acai berry is cultivated and there it is truly an industry with a few big earners and the little man who earns a lot less. That is not the case in Suriname. And nobody feels the need for that system whereby you are obligated to work for a boss every day. Here it is still done as it has always been done traditionally: in all freedom and everybody makes a living off of it.”

The exhibition The Struggle is Real was on display from January 10-17, 2020 in Hotel Maisonadia, Anton Dragtenweg 221, Paramaribo, Suriname. There is also a website for the project now The Struggle is Real.

TEXT Euritha Tjan A Way

Euritha Tjan A Way is a journalist/writer and has a passion for playing with words. Her alias is Lettergenie [letter genius] for a reason. She started her career as a journalist in the Arts, Entertainment and Lifestyle department of de Ware Tijd. Themes that still hold great appeal to her today.

PHOTOS Courtesy Roosje Verschoor

De fascinatie voor deze jonge kunstenaar ontstond bij de eerste solo-expositie van Kishan Graanoogst (Paramaribo, 19 juli 2002) in augustus 2019: Mind Pictures. Een tentoonstelling van zijn tekeningen, geïnspireerd door fictie, dromen en klassieke kunstenaars. Zijn inspiratie gaat nog veel verder en is ook geworteld in de materie van natuurkunde, scheikunde en biologie. Tóch koos hij ervoor om het vwo te skippen voor het havo, omdat tekenen zijn drijfveer is en de specifieke materie van wis- en natuurkunde hem niet aanspraken. Op zich interesseren die vakken hem wel, maar voor een vrijdenker als Kishan biedt tekenen veel meer vrijheid. De naam Mind Pictures is simpel en intrigerend tegelijk; een kennismaking met een lokale kunstenaar die gedreven wordt door zijn rijke verbeelding en zijn liefde voor de natuur.

Kishan werkt voornamelijk met potlood en pen, voor deze expositie experimenteerde hij met kleurpotloden. Schilderen met verf brengt Kishans verbeelding niet precies tot uiting zoals hem dat in zijn tekeningen wel lukt. Daar is de emotie van af te lezen. In verf lukt het hem niet de fijne details en de sterke compositie vast te leggen. Kishan noemt zichzelf toch veelzijdig, en legt zichzelf volledig in alles dat hij doet: Kishan is zijn werk en vice versa. Hij boetseert ook en schrijft ook fictieverhalen. De drang naar boetseren wordt opgewekt door het moment. Het moment om nú met klei te werken. Als er een keuze gemaakt moet worden tussen al zijn interesses dan is die gauw gemaakt, ook al leek het moeilijk voor Kishan om de vraag te beantwoorden tijdens het vraaggesprek. De keuze van Kishan is tekenen en het schrijven van verhalen. Deze twee vullen elkaar goed aan. Ze vullen elkaar zo goed aan, dat ook ik ‘opgeslokt’ werd door een bepaalde tekening, hangend tussen alle andere tekeningen aan de muur van Kishans ouderlijk huis. Van alle tekeningen aan de muren las ik emotie en een conflict tussen de donkere en lichtere tinten. Alsof dat niet genoeg bleek te zijn, kwamen zijn tekeningen tot leven, net als in een film die ik ooit eens zag in TBL Cinemas. Het is surrealistisch; beelden die leven, alsof ze kunnen bestaan, wat volgens de natuurkunde echter niet mogelijk is, legt de jonge kunstenaar mij uit. Inderdaad roept het werk een abstractie op, en een focus om meer te zien dan wat er is getekend. In zijn tekeningen heeft hij Suriname niet verwerkt, maar de natuur die Suriname bezit zit wel in die tekening die tot mij sprak.

Kishan woont te Lake Village, dichtbij een meer dat een kleine 30 jaar geleden is ontstaan door zand- en schelpafgravingen. In de ochtend gaat hij naar het meer, waar er een drijvend eiland is van wortels en varens. Vanwege de rust en koelte ligt Kishan daar te dromen en creërt hij zijn eigen wereld. Een wereld waarin hij een ‘zeemeerwezen’ is, met diverse planten om hem heen, alles met elkaar verbonden is tot in de kleinste moleculen waaruit materie bestaat en de cosmos invloed op heeft. Dit beeld is zo vaak en zo sterk opgeroepen en geprint in zijn gedachten dat dit terug te zien is op papier. Niet alleen dromen en gedachten, maar ook emoties en innerlijke conflicten deelt Kishan in zijn tekeningen.

Om zo een genie te zijn en je te kunnen ontplooien; dat kan alleen met de ondersteuning van je naasten. Kishans ouders, Lloyd en Wilma Graanoogst, hebben hem, vanaf ze zijn gave zagen, bijgestaan. Het zijn hele basic, down to earth, geduldige en vriendelijke mensen. Zij zaten er ook bij tijdens het hele interview, vulden hier en daar aan, maar vielen hem nooit in de rede. Kishan is zijn eigen persoon. Zijn vader is veel betrokken geweest in de kunstontwikkeling van zijn zoon. Het viel hem op dat Kishan op zijn vijfde, tijdens het kleuteren, heel anders bezig was met lego dan andere kinderen. De zelfgemaakte creaties, die nergens van af te leiden waren, de precisie, het streven naar perfectie en de creativiteit die hiermee gepaard gingen … Wat Kishan nodig had was een opleiding met daarbij wat algemene scholing. Zo kwam hij op het Nola Hatterman Instituut. Daar kreeg hij les van Stanny Handigman. Later volgde hij ook lessen bij Anand Binda.

Ouders willen graag dat kinderen hen opvolgen, of een studie en/of baan kiezen die voor zekerheid zorgt. Met de productiviteit, de drijfveer en het unieke dat Kishan toont in zijn tekeningen, vertrouwt zijn vader erop dat het wel goed zal komen met zijn zoon. Een zekere mate van ouderlijke ondersteuning blijft nodig, want Kishan had eerst interesse in architectuur, omdat hij dacht dat daar zijn gave tot uiting zou komen. Al gauw bleek dat dat nog extra jaren van studie zou zijn, waarbij zijn liefde voor tekenen in het gedrang zou komen.

Kishan zit momenteel in de examenklas van het havo van de scholengemeenschap Kwatta en gaat na afronding studeren aan de Willem de Koning Kunstacademie te Rotterdam in Nederland. Hij heeft zijn hele kunstcarrière al voor zichzelf uitgestippeld en zal die ook volgen. Kishan is geen copycat, wordt niet onder druk gezet door zijn leeftijdsgenoten, zocht altijd gelijkgestemden op en stond altijd zijn eigen mannetje tussen zijn peers. De pesterijen die hij ondervond heeft hij omgezet in therapie. Dat zie je terug in zijn verhalen én in zijn tekeningen. Zijn vader zegt: Kishan maakt van zijn hart geen moordkuil.

De expositie Mind Pictures is opgezet nadat Anand Binda hem overtuigde. Er ging heel wat voorbereiding aan vooraf; van het zoeken naar de juiste lijst, het opzetten van de expositie tot aan de belichting. Dankzij de hulp van vrienden, kennissen en familie was er een drie dagen durende expo, in augustus 2019, die door ruim 100 man werd bezocht, met 37 tekeningen en één beeldwerk. Kishan heeft tijdens de expo vier van zijn tekeningen verkocht.

N.B. Voor informatie over de getoonde werken stuur een e-mail naar Sranan Art Xposed op srananart@gmail.com. Wij brengen u dan in contact met de kunstenaar.

+++

Bij de groepsexpositie Kala ka Anubhava, in het Lalla Rookhgebouw in 2016, deed Kishan Graanoogst ook mee. (Suriname Nieuws, 07 augustus 2016)

Bij zijn eerste solo-expositie, Mind Pictures, in 2019, stonden er twee artikelen in de Ware Tijd. (de Ware Tijd, 18 augustus 2019 & de Ware Tijd, 22 augustus 2019)

+++

TEKST Xaviera L. Arnhem

FOTO’S Courtesy artist & Xaviera L. Arnhem

Xaviera L. Arnhem is een veelzijdige vrouw met passie voor de journalistiek. Daarmee brengt zij leuke creatieve producties tot stand op multimedia platformen. In 2017 studeerde zij als eerste videojournalist af aan de AHKCO.

Fun fact: de uitspraak van haar naam is Shèvera. Er zit een interessant verhaal achter, want de naam is een creatie van haar moeder. Om haar biologische vader ‘mee te nemen’ voegde Xaviera de L. toe aan haar naam.

In aanloop naar de expositie Surinaamse School die eind 2020 in het Stedelijk Museum Amsterdam te zien zal zijn, post schrijfster en Nola Hatterman-kenner Ellen de Vries, die het initiatief tot deze tentoonstelling nam, de komende maanden regelmatig een blog waarin Nola Hatterman centraal staat.

‘An, ik hoop dinsdag 19 april [1984] in Paramaribo aan te komen’, schreef Nola Hatterman in de brief aan haar hartsvriendin Anita Berggraaf vlak voor ze vanuit Brokopondo naar de stad zou afreizen. Ze herinnerde eraan dat ze 30 jaar terug – in werkelijkheid was het 29 jaar – op 17 april 1953 vanaf de KNSM-kade in Amsterdam met het motorschip ‘de Cottica’ richting Suriname vertrok. Ze besloot haar brief met het opmerkelijke verzoek aan alle lieve mensen in Paramaribo haar groeten over te brengen.

Op 8 mei 1984 rinkelde ’s avonds rinkelde talloze overzeese kilometers verderop de telefoon bij Maud de Lang, een andere boezemvriendin, die tot Nola’s grote verdriet naar Curaçao was verhuisd. Een kennis van de familie De Lang, de arts Rob van Kanten, belde met de doodstijding dat het levenloze lichaam van Nola op de poli van Paranam was binnengebracht. Op haar borst rustte het met bloed bevlekte portret van Maud de Lang. Het was Nola’s lievelingsschilderij. Ze had het uitgekozen voor de groepstentoonstelling Identiteit die op 19 mei 1984 in Paramaribo geopend zou worden. Op weg van haar woonplaats Brokopondo-Centrum naar de stad om de laatste voorbereidingen te treffen, was de taxichauffeur de macht over het stuur kwijtgeraakt. De auto sloeg over de kop. Nola, 84 jaar oud, was op slag dood.

Met haar dramatische dood die dienst zou kunnen doen als de perfecte openingsscène van een speelfilm, begon ik mijn biografie over Nola. Om precies te zijn met het gedicht Wan de mi sa dede. Op een dag zal ik sterven… eindigend in de woorden ‘Sranangron sa teki mi/En blaka anoe sa beri mi (…) Surinaamse grond mij zal opnemen/En zwarte handen mij zullen begraven’.  Ze schreef dit in Amsterdam, toen ze nog geen voet in Suriname had gezet. Haar profetie wekte mijn nieuwsgierigheid en vormde het startpunt van mijn onderzoek.

Als biograaf put je gulzig uit elke bron om de hoofdpersoon van je boek te leren kennen. Je graait in vuilnisbakken, bladert door krantenartikelen, boeken, foto’s, dagboeken, tentoonstellingslijsten, gluurt in testamenten (Nola liet er maar liefst vijf maken!) en spoort naar in levende zijnde vrienden of – onmisbaar voor een goed verhaal – vijanden. Een locatie vormde voor mij een niet te verwaarlozen, betekenisvolle bron. Ik moest de plaats zien, voelen, horen en ruiken waar mijn hoofdpersoon ronddoolde in een volstrekt ander tijdsgewricht.

Het is 2007. Voor het opdoen van die historische sensatie kruip ik in een taxi en rij in omgekeerde richting van Paramaribo naar Brokopondo de stoffige, karmozijnrode bauxietweg af. Nola is ’s morgens vroeg verongelukt. Volgens de overlijdensakte bij kilometer 56, op de grens van Para en Brokopondo bij Lantiman Kampoe. Het is donker als ik daar aankom: een verlaten vakantieoord waar een Inheemse man eenzaam de wacht houdt. Nee, hij kende Nola niet.

Ik bezoek samen met haar oud-leerling Rinaldo Klas de Katholieke Begraafplaats aan de Schietbaanweg. Aan het hoofdeind van de wit-blauw betegelde tombe rust een merkwaardige kunstwerk. De letters van de spreuk daaronder ‘Een volk spreekt tot de wereld door zijn kunstenaars’ zijn verbleekt. Symbolisch voor haar nalatenschap? Ik kan en wil het niet geloven. Een straat en de kunstacademie waar Rinaldo de scepter zwaait zijn immers naar haar vernoemd.

Bij het open graf sprak Doelmajid Soekinta destijds namens alle oud-leerlingen een afscheidswoord: ‘Dag juf, tot ziens juf’. Zoals vanouds. Een beetje ongemakkelijk, want de relatie met Nola was enigszins vertroebeld. Even verderop luisterde in zijn praalgraf de geest van de in 1983 overleden oud-leerling en kunstenaar Jules Chin A Foeng wellicht mee. Met hem was Nola in een  – zou je nu zeggen – postkoloniaal-conflict en een schoolstrijd verwikkeld geraakt. De begraafplaats liet zich lezen als de lijnen van haar hand.

Voor de expo Geen kunst zonder kunnen. 40 repro’s van Nola Hattermans mooiste werken die tot 29 maart 2020 in de Readytex Art Gallery te zien was, selecteerden curatoren Rinaldo Klas en ik zelf ook elf – qua thema en stijl verwante – werken van haar leerlingen.

Voor Rinaldo Klas, Kenneth Flijders, Soeki Irodikromo, Jules Brand-Flu en Doelmajid Soekinta die lijfelijk aanwezig zijn op de openingsdagen van de expo keert de sfeer van toen even terug als ze langs de werken van Nola schuifelen. Nola die zuinig verf uitdeelt, door het lokaal huppelt, aanwijzingen geeft, haar goed- of afkeuring laat blijken. Abstracte kunst vond ze niks, herinnert Soeki zich zonder wrok. Ze vond het ‘nonsens’. Maar zonder Nola zou hij niet achter de schildersezel, maar in de rijstvelden hebben gestaan. De schoolstrijd tussen de abstracten en de realisten behoort tot het verleden. Ideologische strijdbijlen zijn begraven. ‘Dit is de avond van Nola’, slikt Glenn Fung Loy – een bewonderaar van Chin A Foeng en voormalig directeur van de kunstacademie AHKCO – mogelijke kritiek op Nola’s werkwijze in.

Voordat ik ’s avonds 8 maart 2020 het vliegtuig terug naar Nederland neem, bezoek ik traditiegetrouw haar graf. Ditmaal leg ik samen met kunstenaar en oud-leerling Jules Brand-Flu palulu’s neer: haar lievelingsbloemen. Sentimenteel? Zeker. Sorry. Soms kruipt ze me te veel onder de huid.

TEKST Ellen de Vries

©Copyright op het werk van Nola Hatterman berust bij de erven Hatterman.

Statement Ellen de Vries: “Na mijn biografie Nola. Portret van een eigenzinnig kunstenares (2008) heb ik Nola Hatterman (1899-1984) nooit meer helemaal uit mijn brein kunnen bannen. Is zo’n zoektocht ooit af? Nee. Verandert zo’n journey de kijk op je hoofdpersoon? Ja. Het veranderde – reizend vanuit een ver verleden terug naar het heden – zelfs de blik op mijn eigen leefwereld. En zo hoort het ook: een portret dat terugpraat.”

+++

Nola Hattermans kunst zou vanaf april 2020 te zien zijn in Museum Fort Nieuw Amsterdam in Suriname. Vanwege de COVID-19-crisis is dit voor onbepaalde tijd uitgesteld.

Eind 2020 maakt haar werk deel uit van de expo Surinaamse School in het Stedelijk Museum Amsterdam. De curatoren van Surinaamse School zijn: Jessica de Abreu, Claire van Els, Mitchell Esajas, Carlien Lammers, Bart Krieger en Ellen de Vries, adviseur is Chandra van Binnendijk. Dit project is op initiatief van Ellen de Vries tot stand gekomen en mede gebaseerd op haar onderzoek naar Nola Hatterman.

The fascination for this young artist began at Kishan Graanoogst’s (Paramaribo, July 19 2002) first solo exhibition in August 2019: Mind Pictures. An exhibition of his drawings inspired by fiction, dreams and classical artists. His inspiration goes beyond that however, and is also rooted in the fields of physics, chemistry and biology. Still he chose to complete his schooling in Suriname at the havo instead of the vwo, since drawing is his main passion and the specific subject matter of mathematics and physics did not appeal to him. In and of themselves these subjects do interest him, but for someone with a free mind like Kishan, drawing offers a lot more freedom. The name Mind Pictures is simple and intriguing at the same time; an introduction to a local artist who is driven by his rich imagination and his love for nature.

Kishan works primarily with pen and pencil, and for this exhibition he experimented with coloured pencils. Paint doesn’t adequately enable Kishan to express his imagination as well as he is able to do with his drawings. There the emotions are clearly visible. The fine details and the strong compositions are hard to create with paint. Kishan still calls himself versatile and is fully committed in everything that he does: Kishan is his work and vice versa. He also works with clay and he writes fictional stories as well. The urge to sculpt is spurred by the moment. The moment to work with clay nów. When it comes to choosing between all of his interests, the choice is quickly made, even though it did seem difficult for Kishan to answer that question during our interview. Kishan’s choices are drawing and writing stories. These two complement each other well. They go together so well, that I also became fully absorbed by one specific drawing hanging among the many others on the wall in Kishan’s parental home. From all the paintings on the walls I read emotions and a conflict between the darker and the lighter hues. As if that were not enough, his drawings come to life, just like in a movie I once saw in TBL Cinemas. It’s surreal; images that seem to be alive just as if they really exist, which – according to physics – is impossible, explains the young artist. Indeed, the work does invoke an abstraction, and a focus to see more than that which has been drawn. While he does not incorporate Suriname his drawings, aspects of Surinamese nature are present in the drawing that so strongly appealed to me.

Kishan lives in Lake Village, close to a lake that was created approximately 30 years ago by sand and shell excavations. In the mornings he often goes to the lake, where there is a floating island of roots and ferns. Because it is peaceful and cool, Kishan lays there dreaming and creates his own world.  A world in which he is a ‘water creature’, surrounded by various plants, where everything is interconnected including even the smallest molecules that make up all matter and on which the cosmos has influence. This image has been conjured up and etched in his mind so often and so strongly, that it finds its way back on his paper. Not just dreams and thoughts, but emotions and inner conflicts also find their way into Kishan’s drawings.

To be so gifted and to be able to develop yourself; this is only possible with the support of your loved ones. Kishan’s parents, Lloyd and Wilma Graanoogst, have stood by him from the moment they discovered his talent. They are very basic, down to earth, patient, and friendly people. They were present during the entire interview, filled in once every now and then, but never interrupted him. Kishan is his own person. His father was heavily involved in his son’s art development. When Kishan was five and in kindergarten, he noticed that his son played with Legos very differently than the other kids did. The self-made creations, which were not based on anything he’d seen, the precision, the strife for perfection and the creativity that they involved… What Kishan needed was good training with some general education.  That is how he ended up at the Nola Hatterman Art Academy. There he started taking lessons from Stanny Handigman. Later he also received lessons from Anand Binda.

Parents often want children to follow in their footsteps, or to choose an education/or job that offers security. With the productivity, the drive and the uniqueness that Kishan shows in his drawings, his father is secure in the belief that all will turn out well for his son.  A certain level of parental support remains necessary, because initially Kishan was interested in architecture, in which he thought that he would have been able to express his talent well. But rather quickly he realized that that would add extra years to his studies, during which his love for drawing would become compromised.

Kishan is currently enrolled in his final year at the havo scholengemeenschap Kwatta and will, upon graduation, continue his art education at the Willem de Koning Kunstacademie in Rotterdam in the Netherlands. He has already plotted out his entire art career and will follow up accordingly. Kishan is no copycat, is not pressured by his peers, has always sought out like-minded people, and always stood his own amongst his peers. He turned the harassment that he experienced into therapy. You can see that in his stories and in his drawings. According to his father, Kishan freely expresses whatever is in his heart.

The exhibition Mind Pictures was set up after Anand Binda convinced him to do so. It required quite a lot of preparation however. From looking for the right frames, to installing the exhibition and the lighting. Thanks to the help of friends, acquaintances and family, there was a three-day exhibition in August of 2019 that included 37 drawings and one sculpture, and which was visited by about 100 guests. During the exhibition Kishan sold four of his drawings.

For information about the works shown, send an email to Sranan Art Xposed at srananart@gmail.com. We will then bring you into contact with the artist.

+++

Kishan Graanoogst also participated in the group exhibition Kala ka Anubhava, in the Lalla Rookh building in 2016. (Suriname Nieuws, 07 augustus 2016)

At the time of his solo exhibition Mind Pictures, in 2019, two articles appeared in de Ware Tijd. (de Ware Tijd, 18 augustus 2019 & de Ware Tijd, 22 augustus 2019)

+++

TEXT Xaviera L. Arnhem

PHOTOS Courtesy artist

Xaviera L. Arnhem is a versatile woman with a passion for journalism. She creates fun and creative productions on multimedia platforms. In 2017 she was the first video journalist to graduate from the AHKCO.

Fun fact: de pronunciation of her name is Shèvera. There is an interesting story behind it, because the name is a creation of her mother. In order to ‘include’ her biological father Xaviera added the L. to her name.

In the run-up to the exhibition Surinaamse School, which will be on display in the Stedelijk Museum Amsterdam in late 2020, writer and Nola Hatterman expert Ellen de Vries, who also took the initiative for this exhibition, will be writing regular blog posts centered around Nola Hatterman in the coming months.

‘An, I hope to arrive in Paramaribo on Tuesday April 19^th [1984]’, Nola Hatterman wrote in a letter to her dearest friend Anita Berggraaf shortly before leaving Brokopondo for her trip to the city. She remembered that time 30 years ago – it was actually 29 years – when on April 17^th of 1953, she began her journey to Suriname on the ship ‘de Cottica’ from the KNSM Warf in Amsterdam. She ended the letter with the noteworthy request to convey her greetings to all the dear people in Paramaribo.

Maud on Nola’s balcony / PHOTO Collection De Lang

Countless kilometers overseas, on the evening of May 8^th 1984, the phone rang in the home of Maud de Lang, another very good friend whom to Nola’s regret, had moved to Curacao. The physician Rob van Kanten, an acquaintance of the family De Lang, was calling to convey the sad news that the lifeless body of Nola had been brought in at the clinic of Paranam. Resting on her chest was the bloodstained portrait of Maud de Lang. It was Nola’s favorite painting. She had chosen it for the group exhibition Identiteit that was to open in Paramaribo on May 19, 1984. Along the way from her home in Brokopondo-Center to the city, where she was going to take care of some final preparations, the taxi driver lost control of his vehicle. The car rolled over. Nola, 84 years old, died instantly.

I began my biography about Nola with her dramatic death, which could have served as the perfect opening scene of a motion picture.  To be exact, with the poem Wan de mi sa dede. One day I will die … ending with the words ‘Sranangron sa teki mi/En blaka anoe sa beri mi (…) Surinamese soil will take me in/And black hands will bury me’. She wrote this in Amsterdam, before she had ever set foot in Suriname. Her prophecy aroused my curiosity and became the point of departure for my research.

As a biographer you delve eagerly into every source to learn more about the main character of your book. You dig through garbage, browse newspaper articles, books, photos, diaries, exhibition lists, peek into wills (Nola had no less than five made!) and track down living friends or – indispensable for a good story – enemies. To me, a location was a not to be disregarded, meaningful source. I had to see, feel, hear and smell the place where my character roamed in a completely different era.

It is 2007. In order to acquire that historical sensation, I get into a taxi and drive in the opposite direction from Paramaribo to Brokopondo over the dusty, crimson-colored bauxite road. Nola’s fatal accident transpired in the early morning. According to the death certificate, at kilometer 56, on the border between Para and Brokopondo at Lantiman Kampoe. It is dark when I arrive there: a deserted holiday resort where a lonely Indigenous man stands guard. No, he didn’t know Nola.

Jules Brand-Flu at the grave of Nola / PHOTO Ellen de Vries

I visit the Katholieke Begraafplaats [Catholic cemetery] at the Schietbaanweg together with her former student Rinaldo Klas. At the head of the white-blue tiled tomb, rests a remarkable artwork. the letters of the saying beneath it ‘Een volk spreekt tot de wereld door zijn kunstenaars’ [A nation speaks to the world through her artists], are faded. Symbolic of her legacy? I cannot and will not believe it. After all, a street and the art academy that is currently led by Rinaldo have been named after her.

Standing by her open grave at the time of her burial, Doelmajid Soekinta spoke a word of farewell on behalf of all the former students: ‘Goodbye teacher, until we meet again teacher’. Just like always. A bit awkwardly, because the relationship with Nola was somewhat blurred. The spirit of former student and artist Jules Chin A Foeng who died in 1983, may well have been quietly listening in from his own tomb a bit further down. With him, Nola had become embroiled in – as you might now say – a post-colonial conflict and a school struggle. The cemetery could be read as the lines on her hand.

Soekinta standing next to his drawing / PHOTO Rinaldo Klas

Expo: Right Rinaldo Klas and Jules Brand-Flu. Left Monique NouhChaia / PHOTO Ellen de Vries

For the exhibition Geen kunst zonder kunnen. 40 repro’s van Nola Hattermans mooiste werken, which was on display in Readytex Art Gallery until the 29^th of March 2020, curators Rinaldo Klas and myself selected 11 – related in theme and style – works from her students.

For Rinaldo Klas, Kenneth Flijders, Soeki Irodikromo, Jules Brand-Flu and Doelmajid Soekinta, who are physically present at her exhibition, the atmosphere from those days long past, returns for a fleeting moment as they walk by the works of Nola. Nola who distributes paint sparingly, hops through the classroom, gives direction, shows her approval or disapproval. She didn’t think much of abstract art, Soeki remembers without resentment. She found it ‘nonsense’. But without Nola he wouldn’t be standing behind a painter’s easel, but in the rice fields.  The institutional struggle between the abstractionists and the realists belongs to the past. Ideological battle axes have been buried.  ‘This is Nola’s night’, Glenn Fung Loy – an admirer of Chin A Foeng and former director of the art academy AHKCO – swallows any possible criticism of Nola’s work method.

Before taking my flight back to the Netherlands in the evening of April 8 2020, I visit her grave as has become my tradition. This time, together with artist and former student Jules Brand-Flu, I lay down palulus [heliconias]: her favorite flowers. Sentimental? Definitely. Sorry. Sometimes she gets under my skin too much.

TEXT Ellen de Vries

TRANSLATION Cassandra Gummels-Relyveld

©Copyright of Nola Hatterman’s work belongs to the heirs of Hatterman.

Statement Ellen de Vries: “After my biography Nola. Portret van een eigenzinnig kunstenares (2008) I was never able to get Nola Hatterman (1899-1984) completely out of my brain again. Is a quest like this ever finished? No. Does such a journey alter your view of your main character? Yes. It even altered – travelling from the distant past back to the present – my view of my own world. And that is as it should be: A portrait that talks back.”

+++

Nola Hatterman’s art would have been on display in Museum Fort Nieuw Amsterdam in Suriname, from April 2020. This has been postponed indefinitely due to the COVID-19-crisis.

At the end of 2020, her work will be part of the exhibition Surinaamse School in the Stedelijk Museum Amsterdam. The curators of Surinaamse School are: Jessica de Abreu, Claire van Els, Mitchell Esajas, Carlien Lammers, Bart Krieger and Ellen de Vries, and Chandra van Binnendijk is advisor. This project was initiated by Ellen de Vries and is based in part on her research into Nola Hatterman.

In aanloop naar de expositie Surinaamse School die eind 2020 in het Stedelijk Museum Amsterdam te zien zal zijn, schrijft publicist en Nola Hatterman-kenner Ellen de Vries, die het initiatief tot deze tentoonstelling nam, de komende maanden regelmatig een blogpost waarin beeldend kunstenares Nola Hatterman centraal staat.

“Als ik aan Nola denk zie ik haar weer voor me in de kist in de kathedraal … heel zwaar opgemaakt … dat laatste beeld is me altijd bijgebleven …” reageerde een lezeres op mijn eerste overpeinzing. Die voerde haar terug naar donderdag 17 mei 1984. Nola lag opgebaard in de geelhouten Sint Petrus en Paulus Kathedraal in Paramaribo, Suriname. Pater Baneke leidde de dienst, sprenkelde wijwater en zwaaide met bedwelmende wierook. De dichter Albert Mungroo droeg Nola’s gedicht ‘Wan de mi sa dede …’ [‘Op een dag zal ik sterven …’] voor.

Haar betovergrootmoeder Gesina Schaaflutzel, getrouwd Hattermann, zou bij het zien van dit tableau vast de wenkbrauwen hebben gefronst. Hoe was haar achterachterkleindochter, verre nazaat van Duitse, Luthers gedoopte emigranten, in godsnaam bij dit geloof terecht gekomen? Of zou Gesina zich tevreden hebben gesteld met Nola’s terugkeer naar het christendom? Dit, in de wetenschap dat de communistisch gezinde Nola in de jaren dertig resoluut “geen” antwoordde als men naar haar godsdienst vroeg, Karl Marx’ uitspraak: ‘Religie is opium van het volk’ indachtig.

Op 82-jarige leeftijd had Nola zich voor haar eigen zielenrust op het nippertje bekeerd tot het katholicisme. Ongetwijfeld had haar goede vriendin Zuster Maria Hoppen Nola’s spirituele ontdekkingsreis richting het roomse geloof geleid. Zij behoorde tot de orde van de Franciscanessen van Mariadal. Nola op haar beurt wist Zuster Maria te strikken om lessen Kunstgeschiedenis te verzorgen op haar Nieuwe School voor Beeldende Kunst. Nola’s uitspraak dat een kunstenaar het moet hebben van publiciteit, nam ze ter harte. Na haar dood betoonde de Zuster zich een bekwaam pr-functionaris van Nola’s – religieuze – nalatenschap. Niet zo lang geleden vond ik brieven van Zuster Maria die ik heel lang niet had ingezien.

Hoeveel schilderijen met een christelijk thema heeft zij wel niet gemaakt, merkte Zuster Maria op in een brief aan Nola’s familie in Holland: “Men heeft Nola zelfs al lang voor ze 80 jaar werd wel eens gezegd: ‘Ben je katholiek? Je werk ademt katholicisme’. En onze bisschop, monseigneur Zichem (Surinamer), zei eens: ‘Katholiek in naam is niets. Nola bezit de sensus catholicus. Geen wonder dat zij op het eind van haar leven getuigenis moest geven van wat er in haar leefde, bewust in volle overtuiging’.”

Na haar ‘goddeloze’ periode schilderde Nola al in 1949 de Piëta of De kruisname van de Zwarte Jezus. Tijdens een expositie in Engeland ontlokte deze gouache de Daily Herald de uitspraak dat Nola’s gekleurde Christus, ‘Europe’s most controversial picture’ was. Het is de vraag of dat inderdaad zo was. Maar veelzeggend is misschien, dat de kritische, avantgardistisch angehauchte toenmalige directeur van het Stedelijk Museum Amsterdam, Willem Sandberg, dit werk lange tijd voor zijn museum in bruikleen nam. Het raakte zoek. Een paar jaar geleden dook het gelukkig weer op. Het is nu eigendom van het Centraal Museum Utrecht. (Hoor hier directeur Bart Rutten over dit werk – interview Myra Winter.)

Bijbelse beeldtaal

De uitwerking van dit treurige thema in contrasterende, frisse, egale kleurvlakken is bijzonder én oogstrelend, vinden ook de drie jonge Nederlandse kunsthistorici Mirjam Kooiman, Nathalie Maciesza en Renee Schuiten-Kniepstra die zich met zelfspot De Kunstmeisjes noemen. Ze namen het werk op in hun in 2019 verschenen kunstcanon: De Kunstmeisjes: Vijftig werken om langer dan 20 seconden naar te kijken. Wat maakt het meer dan een oogwenk waard? De Kunstmeisjes: “Ze [Nola] maakt optimaal gebruik van de kracht van dit zo vaak verbeelde tafereel, waardoor het feit dat de afgebeelde figuren zwart zijn net zo opvallend als vanzelfsprekend is.”

Of dit werk was ingegeven door haar eigen religieuze overpeinzingen of vooral bedoeld was om kritiek te leveren op de traditionele Bijbelse beeldtaal is niet meer na te gaan. Duidelijk is dat het naadloos paste in Nola’s kruistocht tegen de overvloed aan ‘blanke’ voorstellingen in de Europese beeldende kunst en haar pleidooi voor een ‘zwart’ schoonheidsideaal.

Kruisweg

Terwijl Nederland zich in de jaren zestig en zeventig loszong van God, werd religie in het werk van Nola, die in 1953 naar Suriname emigreerde, een steeds belangrijker thema. Kunst moet herkenbaar zijn, was haar motto. De Surinaamse Mayke Thomson-Wijngaarde verwoordt hoezeer De Kruisweg haar om die reden raakte: ‘Ik ben heel gelovig. Altijd zie je een blanke Jezus, kijk maar naar de kerken hier in Suriname, en zij schilderde een zwarte Jezus met volgelingen.’

Bij de aankoop vertelde de kunstenares begeesterd, met gevoel voor drama, over de totstandkoming ervan. Hoe ze op Eerste Paasdag dit visioen kreeg en het onmiddellijk – voor het vervlogen was – vormgaf met de enige voor handen zijnde materialen: triplex en schoensmeer! De Kruisweg verhuisde van Suriname naar Jamaica, waar het in 1988 de orkaan Gilbert doorstond, reisde mee naar de USA om terug te keren naar Suriname. De eigenaresse vindt: het hóórt in Suriname. Dat stormwind Gilbert toch enige waterschade aanrichtte, maakt het werk er voor haar niet minder om. Het is het ‘levensverhaal’ dat onderdeel is van het schilderij dat ze koestert.

Tijdens mijn zoektocht naar werk van Nola Hatterman, ontdekte ik vele – wat ik noem – ‘huiskamercanons’. Esthetische beginselen – waardoor de kunsthistoricus zich graag laat leiden – zijn daarin dikwijls minder zwaarwegend dan het innerlijke belang dat het werk voor de individuele eigenaar vertegenwoordigt.

Saramaccaanse madonna

Voor haar láátst voltooide Bijbelse voorstelling liet Nola zich inspireren door Pater Banekes toespraak tijdens haar doop: ‘Zie de dienstmaagd des Heeren’. In dit bekende tafereel brengt de Engel Maria Gods boodschap dat zij zwanger is van Jezus. Nola herschiep het naar de lokale Surinaamse werkelijkheid. Voor de Engel figureerde haar taxichauffeur, Maria was gemodelleerd naar de serveerster in het restaurant van het logeergebouw in haar woonplaats Brokopondo. Daar verorberde Nola steevast op zondag met smaak haar portie bami.

De boodschap wordt bewaard in het depot van het Surinaams Museum, evenals het kloeke werk dat in de museuminventaris bekend is onder de titel Vrouw met kind. Uit de beschrijvingen van Zuster Maria Hoppen is op te maken dat dit wel eens het schilderij zou kunnen zijn waarin een Saramaccaanse madonna [marronvrouw van de stam der Saramaccaners] de ‘Moeder Gods’ voorstelt. Dit schilderij dat toen zó heette, deed Nola destijds cadeau aan de gloednieuwe kerk in het nabijgelegen Hermansdorp.

Smeekbede

Als de coronacrisis is overgewaaid zijn repro’s van de Piëta, De Kruisweg en De bewening – Ode aan een gevallen slaaf te bezichtigen in het Museum Fort Nieuw Amsterdam in Suriname. De originele Piëta behoort tot de werken die met zorg door mijn mede-curatoren en mij zijn uitgezocht voor de najaarsexpositie getiteld Surinaamse School in het Stedelijk Museum Amsterdam. Daar is het te bewonderen naast werken van oud-leerlingen, tijdgenoten en vroege schildermeesters die het thema van religie in de Surinaamse beeldende kunst op eigen wijze inkleurden. Het origineel van de De bewening – Ode aan een gevallen slaaf uit 1968 zal overigens niet te zien zijn op deze expositie.

De Kunstmeisjes zien dit werk als een minder interessante en minder moderne uitwerking van Nola’s Piëta uit 1949. Nola’s oud-leerling, kunstenaar Jules Brand-Flu daarentegen vindt: “Het is haar mooíste werk”, terwijl hij wat stof van het schilderij veegt. In al zijn verstofte pracht vormt het één grote smeekbede aan kunstpausen om genereus in de buidel te tasten en restauratie ervan mogelijk te maken. Niet alleen van dit werk, trouwens.

TEKST Ellen de Vries

BEELD ©Copyright op het werk van Nola Hatterman berust bij de erven Hatterman. Copyright op het werk van Armand Baag berust bij de erven Baag.

Statement Ellen de Vries: “Na mijn biografie Nola. Portret van een eigenzinnig kunstenares (2008) heb ik Nola Hatterman (1899-1984) nooit meer helemaal uit mijn brein kunnen bannen. Is zo’n zoektocht ooit af? Nee. Verandert zo’n journey de kijk op je hoofdpersoon? Ja. Het veranderde – reizend vanuit een ver verleden terug naar het heden – zelfs de blik op mijn eigen leefwereld. En zo hoort het ook: een portret dat terugpraat.”

+++

Reproducties van Nola Hattermans kunst, zoals die gedurende de maand maart 2020 te zien waren bij Geen kunst zonder kunnen. 40 repro’s van Nola Hattermans mooiste werken in Readytex Art Gallery , Paramaribo, Suriname, zouden vanaf april 2020 te zien zijn in Museum Fort Nieuw Amsterdam in Suriname. Vanwege de COVID-19-crisis is dit voor onbepaalde tijd uitgesteld. Wel zijn de reproducties nu overgebracht naar Nieuw-Amsterdam.

Eind 2020 maakt haar werk deel uit van de expo Surinaamse School in het Stedelijk Museum Amsterdam. De curatoren van Surinaamse School zijn: Jessica de Abreu, Claire van Els, Mitchell Esajas, Carlien Lammers, Bart Krieger en Ellen de Vries, adviseur is Chandra van Binnendijk. Dit project is op initiatief van Ellen de Vries tot stand gekomen en mede gebaseerd op haar onderzoek naar Nola Hatterman.

In the run-up to the exhibition Surinaamse School which will be on display in the Stedelijk Museum Amsterdam in late 2020, writer and Nola Hatterman expert Ellen de Vries, who also took the initiative for this exhibition, will be writing regular blog posts centered around Nola Hatterman in the coming months. 

“When I think about Nola, I am immediately reminded of how she looked in her coffin in the cathedral … heavily made up…. that last image has always stuck with me…” was one reader’s reaction to my first reflection. It brought her back to Thursday May 17^th 1984. Nola was laid out in the yellow wooden Sint Petrus en Paulus Cathedral in Paramaribo, Suriname. Pater Baneke led the service, sprinkled holy water and waved with intoxicating incense.  The poet Albert Mungroo, recited Nola’s poem ‘Wan de mi sa dede …’ [‘One day I will die …’]. 

Her great-great-grandmother Gesina Schaaflutzel, married Hattermann, would undoubtedly have frowned had she witnessed this tableau. How in God’s name had her great-great-granddaughter, a distant descendant of German Lutheran baptized emigrants, come to this faith? Or would Gesina have been satisfied with Nola’s return to Christianity? This, knowing that in the 30’s, the communist-minded Nola would steadfastly answer “none” when asked what religion she had, keeping in mind Karl Marx’ statement: ‘Religion is the opium of the people’.

For her own peace of mind and soul, Nola had converted to Catholicism at the age of 82. It was undoubtedly her good friend Sister Maria Hoppen who had led Nola’s spiritual journey towards the roman catholic faith. She belonged to the order of the Franciscanesses of Mariadal. Nola on the other hand, managed to get Sister Maria to give art history lessons at her Nieuwe School voor Beeldende Kunst. She took Nola’s statement that artists have to rely on publicity, to heart. After her death the Sister proved to be a competent PR-officer for Nola’s – religious – legacy. Not so long ago I found letters from Sister Maria, which I hadn’t looked at for a very long time.

During the exhibition Geen kunst zonder kunnen in Readytex Art Gallery in Paramaribo in March 2020, from left to right, De zwarte Jezus from Armand Baag (Collectie Staatscollectie van de Republiek Suriname), De Kruisweg en Piëta from Nola Hatterman / PHOTO Ellen de Vries

How many paintings with a Christian theme had she actually made, remarked Sister Maria in a letter to Nola’s family in Holland: “Even well before she was 80, people had sometimes asked Nola: ‘Are you Catholic? Your work exudes Catholicism’. And our bishop, Monseigneur Zichem (Surinamese), once said: ‘Catholic in name is nothing. Nola possesses the sensus catholicus. It is no wonder that towards the end of her life, she had to give in to that which lived inside her, consciously and in full conviction’.”

In 1949, soon after her ‘Godless’ period, Nola painted the de Piëta or De kruisname van de Zwarte Jezus [The crucifixion of the Black Jesus]. During an exhibition in England, this gouache elicited the comment from the Daily Herald, that Nola’s colored Christ was ‘Europe’s most controversial picture’. It is the question whether that was indeed so. But quite significant perhaps, is the fact that the critical, avant-garde-minded, then director of the Stedelijk Museum Amsterdam, Willem Sandberg, loaned this work for his museum for an extended period. And then it got lost. Fortunately, it turned back up a few years ago. It is now the property of the Centraal Museum Utrecht. (Listen here to director Bart Rutten about this work– interview Myra Winter.)  

Biblical imagery

The execution of this sad theme in contrasting, fresh, and even planes of color, is striking and beautiful, agree the three young Dutch art historians Mirjam Kooiman, Nathalie Maciesza and Renee Schuiten-Kniepstra, who jokingly call themselves  De Kunstmeisjes [the Art Girls]. They included the work in their 2019 art publication: De Kunstmeisjes: Vijftig werken om langer dan 20 seconden naar te kijken [The art girls: Fifty works of art to look at for more than 20 seconds] What makes it worth more than the blink of an eye?  De Kunstmeisjes: “She [Nola] makes optimal use of the power of this often-visualized scene, which makes the fact that the figures depicted are black, both striking and natural.” 

Whether this work was motivated by her own religious reflections, or was intended as criticism of the traditional Biblical imagery, is no longer verifiable. What is clear however, is that it fit in seamlessly with Nola’s crusade against the abundant ‘white’ representation in the European visual arts and her plea for a ‘black’ beauty ideal.

The way of the cross

While the Netherlands moved away from God in the 60’s and the 70’s, religion became an increasingly important theme in the work of Nola, who emigrated to Suriname in 1953. Art had to be recognizable, was her motto. The Surinamese Mayke Thomson-Wijngaarde explains why this caused her to be so deeply touched by De Kruisweg: ‘I am very religious. You always see a white Jesus, just look at the churches here in Suriname, and she painted a black Jesus with followers.’ 

At the time of purchase, the artist talked animatedly, with a sense of drama, about its process of creation. How this vision came to her on Easter day, and how she immediately – before it evaporated – captured it with the only materials on hand: plywood and shoe polish! De Kruisweg moved from Suriname to Jamaica, where it withstood hurricane Gilbert in 1988, on to the USA, to ultimately return to Suriname. The owner says:  it belongs in Suriname. That hurricane Gilbert did cause some water damage, does not in any way diminish the work for her. The ‘life story’ behind it, is part of the painting that she cherishes.

During my quest for works of Nola Hatterman, I discovered many – what I call – ‘living room canons’. Aesthetic principles – which the art historian is usually guided by – are therein often less important than the true inner meaning that the work has for the individual owner.

Saramaccan Madonna

For her last completed Biblical portrayal, Nola took inspiration from Father Baneke’s speech during her baptism: ‘Zie de dienstmaagd des Heeren’ [Behold the handmaid of the Lord]. In this famous scene the Angel brings to Maria, God’s message that she is pregnant with Jesus. Nola recreated it to reflect local Surinamese reality. Standing model for the Angel, was her taxi driver, and Maria was modeled after the waitress in the restaurant of the guesthouse in her hometown Brokopondo. That is where Nola would enjoy her favorite meal of bami (stir-fried noodles) every Sunday.

De boodschap [The message] is stored in the depot of the Surinaams Museum, just like the elaborate work with the title Vrouw met kind [Woman with child]. From the descriptions of Sister Maria Hoppen, it can be concluded that this might well be the painting in which a Saramaccan madonna [maroon woman from the Saramaccaner tribe] represents the ‘Moeder Gods’ [Mother of God]. Back then, Nola gave this painting, which then had this name, to the brand-new church in the nearby village of Hermansdorp.  

Supplication

When the corona crisis has blown over, reproductions of the Piëta, De Kruisweg and De bewening – Ode aan een gevallen slaaf, will be on display in the Museum Fort Nieuw Amsterdam in Suriname. The original Piëta belongs to the works that were selected with great care, by me and my fellow curators, for the exhibition titled Surinaamse School in the Stedelijk Museum Amsterdam later this year. There it can be admired alongside works by former students, contemporaries, and early painting masters who gave their own interpretation to the theme of religion in the Surinamese visual arts. The original of De bewening – Ode aan een gevallen slaaf [The lamentation – Ode to a fallen slave] from 1968 will not be shown in this exhibition.

De Kunstmeisjes see this work as a less interesting and less modern execution of Nola’s Piëta from 1949. Nola’s former student, artist Jules Brand-Flu, on the other hand, says: “It is her most beautiful work”, as he wipes some dust from the painting. In all its dusty splendor it forms one great supplication to the art popes, to dig deep into their pockets and make its restoration possible. For this work, and for others as well of course.

TEXT Ellen de Vries

IMAGES ©Copyright of Nola Hatterman’s work belongs to the heirs of Hatterman. ©Copyright of the work of Armand Baag belongs to the heirs of Baag.

Statement Ellen de Vries: “After my biography Nola. Portret van een eigenzinnig kunstenares (2008) I was never able to get Nola Hatterman (1899-1984) out of my head completely. Is a quest like this ever finished? No. Does such a journey alter your view of your main character? Yes. It even altered – travelling from the distant past back to the present – my view of my own world. And that is as it should be: A portrait that talks back.”

+++

Reproductions of Nola Hattermans art, as they had been on display in March 2020 in Geen kunst zonder kunnen. 40 repro’s van Nola Hattermans mooiste werken in Readytex Art Gallery , Paramaribo, Suriname, would have been on display from April 2020 in Museum Fort Nieuw Amsterdam in Suriname. This has been postponed indefinitely due to the COVID-19-crisis. The reproductions have already been moved to Nieuw-Amsterdam, however.

At the end of 2020, her work will be part of the exhibition Surinaamse School in the Stedelijk Museum Amsterdam. The curators of Surinaamse School are: Jessica de Abreu, Claire van Els, Mitchell Esajas, Carlien Lammers, Bart Krieger and Ellen de Vries, and Chandra van Binnendijk is advisor. This project was initiated by Ellen de Vries and is based in part on her research into Nola Hatterman.

In aanloop naar de expositie Surinaamse School die eind 2020 in het Stedelijk Museum Amsterdam te zien zal zijn, post schrijfster en Nola Hatterman-kenner Ellen de Vries, die het initiatief tot deze tentoonstelling nam, de komende maanden regelmatig een blog waarin Nola Hatterman centraal staat.

Welkom terug, jubelde het Stedelijk Museum Amsterdam onlangs. In Nederland zijn de maatregelen rondom corona immers een stuk soepeler geworden. Vanaf 1 juni zwaaiden de Nederlandse museumdeuren na de corona-quarantaine weer open. Dat zal in Suriname nog even duren. In elk geval tot 22 juni 2020 is er een totale lockdown. Voor de versoepeling in Nederland inging kon de thuisblijver zich laven aan Stedelijk at home, met online minidocs, podcasts, audiotours en video-opdrachten. De laatste opdracht betrof Nola Hattermans schilderij ‘Op het terras’ uit 1930. Kunstdocent Oskar Maarleveld vertelt daarin begeesterd over de fraaie compositie van dit schilderij, waarin hij de theaterachtergrond van de kunstenares herkent: ‘Het lijkt net een scene uit een film of  voorstelling.’ Interessant om vanuit die invalshoek naar haar werk te kijken.

Spaanse griep

Nola behaalde haar diploma aan de Amsterdamse toneelschool in de tijd dat de Spaanse griep ­­– de corona van Nola’s generatie – wild om zich heen maaide. Alleen al in Amsterdam eiste dit virus zo’n 2.000 slachtoffers. Doodskistenmakers maakten overuren. In Amsterdam waren de scholen – in tegenstelling tot elders in het land – tijdens de epidemie gewoon open gebleven.

Met haar diploma op zak stapte Nola in 1918 de bühne op. Wie de speellijsten doorneemt stuit op fameuze regisseursnamen als Eduard Verkade, Herman Heijermans en Louis Bouwmeester. De toneelspelers met wie ze samen op de planken stond waren de BN-ers van hun tijd: de Bouwmeesters, Johan Kaart senior, Esther de Boer-van Rijk (‘Kniertje’), Else Mauhs en Albert van Dalsum. Nola speelde in prestigieuze toneelstukken van gerenommeerde auteurs als Ibsen, Shakespeare, Vondel en Zola, maar was ook te zien in kluchten en boerendrama’s. Ze speelde (piep)kleine rolletjes in een viertal ‘stomme’ films. In de zwijgende klucht van Theo Frenkel senior uit 1920, ‘De bolsjewiek‘ , is de rijzige Nola de charmante dienster die whisky en sigaren serveert. De filmindustrie stond merkbaar in de kinderschoenen. De interieurbeelden werden op de binnenplaats van de Hollandsche Schouwburg in Amsterdam geschoten. De wind speelde vrijelijk met de haartooien van de acteurs, de lampen dansten heen en weer en  als de zon achter de wolken verdween was de scene plotseling in donker gehuld.

‘De bolsjewiek’

In 1920 was ze bovendien te zien in de musical ‘De Jantjes’ waar ze terstond viel voor de charmes van de regisseur van het stuk,  de acteur en schrijver Maurits de Vries. In 1931 zou ze met hem trouwen. Van lange duur was het huwelijk overigens niet.

Tekenen en schilderen deed Nola van kindsaf aan. Als tiener kreeg ze les van de Italiaanse schilder Vittorio Schiavon. Op de toneelschool was de schilder Gerrit Willem Knap haar docent voor de vakken Tekenen, Plastiek en Kostuumkunde.

Af en toe duiken werken op die herinneren aan haar toneeltijd. Onlangs veilde Amsterdams oudste veilinghuis De Zwaan voor de hamerprijs van € 1.500 de tekening van Elisabeth de Nijs, kostuumnaaister bij de Stadsschouwburg en gehuwd met de acteur, toneelschrijver en regisseur Jan Lemaire junior.

Dekolonisatie

In 1978, toen ze al een kwart eeuw in Suriname woonde, vertelde ze aan de Surinaamse journalist Henk Doelwijt van het maandblad Tori waarom ze destijds voor toneel koos.

‘Wat mij aantrok in het toneel, was het leven in een leven. Het was een vluchthaven voor het onrechtvaardige in het leven, het onrechtvaardige tussen man en vrouw. De vrouwen hadden een gediskrimineerde rol. (…). Bij het toneel was de vrouw gelijk aan de man.’

Het antwoord getuigt eerder van pragmatisme dan passie. Nola bereikte nimmer de status van een toneeldiva met grote, dragende rollen. Ze besloot van haar eerste liefde, tekenen en schilderen, haar levensvervulling te maken.

Toen ze in 1930 het schilderij met de filmische scène ‘Op het terras’ voltooide, was het theaterdoek al gevallen. Vanuit haar achtergestelde positie als vrouw voelde ze lotsverbondenheid met de onderdrukten. Ze maakte de achterstelling van Indische Nederlanders maar vooral (Afro-)Surinamers tot het thema van haar werk en leven en propageerde een ‘zwart’ in plaats van ‘wit’ schoonheidsideaal.

Nola Hatterman verkeerde in communistische (kunstenaars)kringen die vorm wilden geven aan een andere wereldorde. Dekolonisatie was daarin een belangrijk thema. In de jaren dertig kruiste de zwarte vrijheidsstrijder Anton de Kom haar pad. Zijn biografen, Rob Woortman en Alice Boots, suggereren dat Nola vanwege haar toneelachtergrond De Kom inspireerde tot het schrijven van het filmscript Tjiboe. Tjiboe gaat over de schijnbaar onmogelijke liefde tussen een zwarte Marronjongen en een wit Hollands meisje. Of dat zo was, weet ik niet, maar het lijkt er op dat haar toneelachtergrond een rol bleef spelen.

Toen in mei 1945 een eind was gekomen aan de verschrikkelijke Tweede Oorlog die zoveel slachtoffers onder haar zwarte en witte (kunstenaars)vrienden had geëist (onder wie Anton de Kom), lieten Nola en haar Surinaamse vrienden zich niet onbetuigd. Surinamers lieten met hun praalwagens zien dat ook zij hadden bijgedragen aan de vrijheid. Nr. 19 droeg de titel ‘In trouwe verbondenheid’. Nola ontwierp het decor.

Er moet nog een Surinaamse wagen nr. 20 zijn geweest met het motto ‘West-Indië strijdt mee’. Nr. 18 ‘Garoeda’ was van de Perhimpunan Indonesia (PI: associatie van studenten uit Nederlands-Indië). Tijdens het bevrijdingsfeest herinnerde de PI eraan dat Nederlands-Indië/Indonesië nog steeds bezet was en dat Koningin Wilhelmina in 1942 de Nederlandse koloniën een andere bestuursvorm had beloofd.

Met dank aan Mark te Pon.

‘Na fesie’

Dat was Suriname evenmin ontgaan. Na de oorlog stak een nieuwe generatie Surinamers, donkergekleurde jongens uit de midden- en volksklasse, de oceaan over om in Nederland te gaan studeren. Een onafhankelijk Suriname leek binnen bereik. Nola steunde het onafhankelijkheidsstreven van deze groep studenten, onder aanvoering van de nationalist Eddy Bruma. Toen het idee bij Bruma postvatte om zijn toneelstuk ‘De geboorte van Boni’ op te voeren, ontwierp Nola vanzelfsprekend het decor. Bovendien stelde ze haar huis aan de Falckstraat – zoete inval voor veel Surinamers – ruimhartig beschikbaar voor de repetities. De regisseur Edwin Thomas wist ze te strikken voor de regie van het stuk waarin de professionele steracteur Otto Sterman meespeelde en Frits Pengel als de held Boni de hoofdrol vervulde. In 1952 vond in Amsterdam de première plaats.

Hein Eersel over zijn rol in het toneelstuk ‘De geboorte van Boni’. Een portret van Milton Kam (camera) en Ellen de Vries, te zien bij Sranan Art Xposed op Vimeo.

De spelers van het stuk dat een onafhankelijk Suriname symboliseerde legde ze vast op het doek: ‘Na Fesie’ (De toekomst).  Het bleef achter op de schildersezel, toen ze in het kielzog van haar afgestudeerde vrienden naar Suriname trok. Op de kraag van een van de afgebeelde mannen penseelde ze: ‘Niet voltooid. Vertrokken naar Suriname. 1953’. De repro van dit iconische groepsportret is straks te zien in het Openluchtmuseum Fort Nieuw Amsterdam in Commewijne, Suriname. Het origineel is toe aan een restauratiebeurt, heel misschien reist het tijdelijk terug naar Amsterdam voor de expo Surinaamse School in het Stedelijk Museum Amsterdam.

‘De geboorte van Boni’ beleefde in Paramaribo op 1 juli 1956 zijn première tijdens de viering van de afschaffing van de slavernij in het deftige theater Thalia. Bruma tekende voor de regie en Nola schilderde natuurlijk de decors. Ditmaal samen met haar leerlingen Armand Baag en Ruben Karsters.  In 2001 ging het in de regie van Felix Burleson in reprise.

Coronavrij terras

Nola hielp graag bij het maken en ontwerpen van kostuums en decorstukken, maar werd liever niet herinnerd aan haar vorige loopbaan. De filmhistoricus Geoffrey Donaldson die de geschiedenis van de zwijgende film in kaart bracht, liet ze in 1968 weten: “Ik heb een behoorlijke naam als schilderes en kunstpedagoge en zou deze niet willen vertroebelen door herinneringen aan voor niemand belangrijke feiten. Ik heb als actrice nooit werkelijke betekenis gehad.”

Toch verwijst de opengeslagen krant in ‘Op het terras’,  onmiskenbaar naar het bloeiende culturele leven van Amsterdam waarin niet alleen zij, maar ook de geportretteerde man destijds een partij meeblies. Binnenkort meer informatie over deze man die – geheel corona-proof – op het punt staat in het schuim van zijn pils te happen.

+++

MEER INFO www.nolahatterman.com/toneel/

TEKST Ellen de Vries

BEELD ©Copyright op het werk van Nola Hatterman berust bij de erven Hatterman. Copyright op het werk van Armand Baag berust bij de erven Baag.

Statement Ellen de Vries: “Na mijn biografie Nola. Portret van een eigenzinnig kunstenares (2008) heb ik Nola Hatterman (1899-1984) nooit meer helemaal uit mijn brein kunnen bannen. Is zo’n zoektocht ooit af? Nee. Verandert zo’n journey de kijk op je hoofdpersoon? Ja. Het veranderde – reizend vanuit een ver verleden terug naar het heden – zelfs de blik op mijn eigen leefwereld. En zo hoort het ook: een portret dat terugpraat.”

+++

Reproducties van Nola Hattermans kunst, zoals die gedurende de maand maart 2020 te zien waren bij Geen kunst zonder kunnen. 40 repro’s van Nola Hattermans mooiste werken in Readytex Art Gallery , Paramaribo, Suriname, zouden vanaf april 2020 te zien zijn in Museum Fort Nieuw Amsterdam in Suriname. Vanwege de COVID-19-crisis is dit voor onbepaalde tijd uitgesteld. Wel zijn de reproducties nu overgebracht naar Nieuw-Amsterdam.

Eind 2020 maakt haar werk deel uit van de expo Surinaamse School in het Stedelijk Museum Amsterdam. De curatoren van Surinaamse School zijn: Jessica de Abreu, Claire van Els, Mitchell Esajas, Carlien Lammers, Bart Krieger en Ellen de Vries, adviseur is Chandra van Binnendijk. Dit project is op initiatief van Ellen de Vries tot stand gekomen en mede gebaseerd op haar onderzoek naar Nola Hatterman.

In the run-up to the exhibition Surinaamse School which will be on display in the Stedelijk Museum Amsterdam in late 2020, writer and Nola Hatterman expert Ellen de Vries, who also took the initiative for this exhibition, will be writing regular blog posts centered around Nola Hatterman in the coming months.

Welcome back, the Stedelijk Museum Amsterdam recently called out. The corona measures in the Netherlands have been eased quite a bit after all. Starting June 1^st, soon after the corona-quarantine, museums in the Netherlands opened their doors back up. In Suriname it will take a while longer. There was a total lockdown there until June 22^nd 2020. Before the relaxation of measures in the Netherlands, everybody at home could enjoy themselves with Stedelijk at home, with online mini docs, podcasts, audio tours and video-assignments. The last  assignment regarded Nola Hatterman’s painting ‘Op het terras’ [On the terrace] from 1930. In it, art teacher Oskar Maarleveld talks animatedly about the beautiful composition of the painting, in which he recognizes the artist’s theatre-background: ‘It looks just like a scene from a movie or a play.’ Quite interesting, to look at the painting from that angle.

Spanish flu

Nola received her degree from the Amsterdamse toneelschool [drama school in Amsterdam] at the time that the Spanish flu ­­– the corona of Nola’s generation – was wreaking havoc. In Amsterdam alone, this virus claimed 2000 victims. Casket makers worked overtime. In Amsterdam – unlike other places in the country – schools had simply remained open during the epidemic.

With her degree in her pocket, Nola stepped onto the stage in 1918. Those going through the playlists will come across famous director names such as Eduard Verkade, Herman Heijermans and Louis Bouwmeester. The actors she stood on stage with, were the celebrities of their time: the Bouwmeesters, Johan Kaart senior, Esther de Boer-van Rijk (‘Kniertje’), Else Mauhs and Albert van Dalsum. Nola performed in prestigious plays from renowned authors such as Ibsen, Shakespeare, Vondel and Zola, but she was also seen in farces and peasant dramas. She played very small roles in four ‘silent’ films. In the silent farce of Theo Frenkel senior from 1920, ‘De bolsjewiek‘ [The bolshevik], the tall Nola is the charming waitress who serves whisky and cigars. The film industry was noticeably in its infancy. The interior scenes were shot on the courtyard of the Hollandsche Schouwburg in Amsterdam. The wind played freely with the actors’ hairpieces, the lamps danced back and forth, and if the sun disappeared behind the clouds the scene was suddenly shrouded in darkness.

In 1920 she was also cast in the musical ‘De Jantjes’ where she immediately fell for the charms of the director of the piece, the actor and writer Maurits de Vries. She married him in 1931. That marriage did not last very long however.

Drawing and painting are things that Nola did from childhood on. As a teenager she got lessons from the Italian painter Vittorio Schiavon. In drama school the painter Gerrit Willem Knap was her teacher for the subjects Drawing, Plastic art and Costume studies.

Every now and then, works turn up that serve as reminders of her theatre days. Recently, Amsterdam’s oldest auction house De Zwaan, auctioned the drawing of Elisabeth de Nijs, costume seamstress at the Stadsschouwburg and married to actor, playwright and director Jan Lemaire junior, for the winning bid of € 1.500.

De-colonization

In 1978, after living in Suriname for a quarter century, she told the Surinamese journalist Henk Doelwijt of the monthly magazine Tori, why she chose for theatre back then.

‘What attracted me to theatre, was the life in a life. It was an escape from the injustices in life, the injustices between man and woman. Women had a subordinate role.(…). In theatre, the women were equal to the men.’

The answer attests more of pragmatism than of passion.  Nola never achieved the status of a theatre diva with large, important roles.  She decided to turn her first love, drawing and painting, into her life’s mission.

In 1930, when she completed the painting with the film-like scene ‘Op het terras’, her ‘theatre curtain’ had already fallen. From her subordinate position as a woman she felt a bond with the oppressed. She made the subordinate position of the Dutch from the Indies and the (Afro) Surinamese in particular, into the theme of her work and life, and she promoted a ‘black’ instead of a ‘white’ beauty ideal.

Nola Hatterman moved in communist (artists) circles that wanted to create a different world order.  De-colonization was an important theme therein.  In the 30’s she crossed paths with the black freedom fighter Anton de Kom. His biographers, Rob Woortman and Alice Boots, suggest that Nola, due to her theatre background, inspired De Kom to write the movie script Tjiboe. Tjiboe is about the seemingly impossible love between a black Maroon boy and a white Dutch girl. Whether that’s true, I don’t know, but it does seem as if her theatre background kept playing a role.

When May of 1945 marked the end of the horrible Second World War that had cost the lives of so many of her black and white (artist) friends (among which Anton de Kom), Nola and her Surinamese friends did not let it go by without doing their part. With their floats the Surinamese showed that they too had contributed to freedom. Nr. 19 was titled ‘In faithful connection. Nola designed the décor.

There must have been a Surinamese float nr. 20 with the motto ‘The West-Indies join in the fight’. Nr. 18 ‘Garoeda’ was from the Perhimpunan Indonesia (PI: association of students from Dutch East Indies). During the liberation celebration, the PI reminded of the fact that the Dutch East Indies were still occupied and that in 1942, Queen Wilhelmina had promised the Dutch colonies a different form of government.

With thanks to Mark Ponte.

‘Na fesie’

That wasn’t lost on Suriname either. After the war, a new generation of Surinamese, dark-colored boys from the middle and the folk class, crossed the ocean to study in the Netherlands. An independent Suriname seemed within reach. Nola supported the independence strive of this group of students, led by the nationalist Eddy Bruma. When Bruma’s idea to perform his play ‘De geboorte van Boni’ [The birth of Boni] took hold, Nola logically designed the décor. On top of that, she also generously opened up her house at the Falckstraat – a welcoming spot for many Surinamese – for the rehearsals. She managed to get director Edwin Thomas to direct the play starring professional star actor Otto Sterman and Frits Pengel who played the main character of the hero Boni. The premiere took place in Amsterdam in 1952.

Hein Eersel about his role in the play ‘De geboorte van Boni’. A portrait by Milton Kam (camera) and Ellen de Vries, please visit Sranan Art Xposed on Vimeo.

She captured the actors of the piece that symbolized an independent Suriname, on the canvas: ‘Na Fesie’ (The future). It stayed behind on the easel when she moved to Suriname, following in the footsteps of her graduated friends. In the collar of one of the depicted men, she wrote: ‘Not completed. Left for Suriname. 1953’. The reproduction of this iconic group portrait will soon be on display at the Open-Air Museum Fort Nieuw Amsterdam in Commewijne, Suriname. The original is due for a restoration and may, just maybe, move back to Amsterdam temporarily for the exhibition Surinaamse School in the Stedelijk Museum Amsterdam.

‘De geboorte van Boni’ had its premiere in Paramaribo, during the celebration of the abolition of slavery on July 1^st 1956, in the posh theatre Thalia. Bruma was in charge of directing and Nola was naturally responsible for painting the decors. This time, together her students Armand Baag and Ruben Karsters. In 2001 it was performed again under the direction of Felix Burleson.

Corona-free terrace

Nola happily assisted with the making and designing of costumes and décor pieces, but preferred not to be reminded of her former career. In 1968, the film historian Geoffrey Donaldson, who documented the history of the silent film, was told the following: “I have a decent reputation as painter and art teacher and would prefer not to have that clouded by the memory of facts that are not important to anyone. As an actress I never had a meaning of any real significance.”

Still, the open newspaper in ‘Op het terras’, undeniably refers to the flourishing cultural life of Amsterdam in which not only she, but also the man she portrayed, played a part at that time. Soon more information about this man who – completely corona-proof – is about to bite into the foam of his beer.

+++

MORE INFORMATION www.nolahatterman.com/toneel/

TEXT Ellen de Vries

TRANSLATION Cassandra Gummels-Relyveld

IMAGES ©Copyright of Nola Hatterman’s work belongs to the heirs of Hatterman. ©Copyright of the work of Armand Baag belongs to the heirs of Baag.

Statement Ellen de Vries: “After my biography Nola. Portret van een eigenzinnig kunstenares (2008) I was never able to get Nola Hatterman (1899-1984) out of my head completely. Is a quest like this ever finished? No. Does such a journey alter your view of your main character? Yes. It even altered – travelling from the distant past back to the present – my view of my own world. And that is as it should be: A portrait that talks back.”

+++

Reproductions of Nola Hattermans art, as they had been on display in March 2020 in Geen kunst zonder kunnen. 40 repro’s van Nola Hattermans mooiste werken in Readytex Art Gallery , Paramaribo, Suriname, would have been on display from April 2020 in Museum Fort Nieuw Amsterdam in Suriname. This has been postponed indefinitely due to the COVID-19-crisis. The reproductions have already been moved to Nieuw-Amsterdam, however.

At the end of 2020, her work will be part of the exhibition Surinaamse School in the Stedelijk Museum Amsterdam. The curators of Surinaamse School are: Jessica de Abreu, Claire van Els, Mitchell Esajas, Carlien Lammers, Bart Krieger and Ellen de Vries, and Chandra van Binnendijk is advisor. This project was initiated by Ellen de Vries and is based in part on her research into Nola Hatterman.

Glenn Fung Loy was born on August 2, 1945 in Paramaribo, Suriname. Today, August 2, 2020, he celebrates his 75th birthday. Sranan Art Xposed says: ‘Happy Birthday Glenn! And many happy returns of the day!’

We are happy to share a piece about Glenn Fung Loy that was written for the book Talent. Uit de kunstcollectie van de Centrale Bank van Suriname. This book was written by Marieke Visser on the occasion of the 50th anniversary of the CBvS, in 2007.

‘I prefer peace and quiet. In the past I did some political art, committed art. But nowadays? Should I make paintings of the situation in the Middle East? There are also many beautiful things in the world that can turn you into a much better human being. I am still aflame but I no longer want people to burn themselves on that fire. On the contrary: it should produce warmth. When you get older you become more philosophical. The lilies I painted in the past: they symbolize life. It is a beginning, it is part of getting older, and it is like dying.’

Traveler’s Tree (Ravenala madagascariensis), watercolour, 64x49cm, without date. Collection Centrale Bank van Suriname / PHOTO Roy Tjin, 2007

Glenn Fung Loy has always attached great importance to remaining in his native country. ‘Why should everyone leave? In that way there will never be any development in this country.’ He learned a lot from Jules Chin A Foeng; he was involved in the Surinaamse Academie voor Beeldende Kunst and in the Nationaal Instituut voor Kunst en Kultuur (NIKK). In 1972 the government introduced a teacher training course in drawing and Fung Loy enrolled immediately. ‘I graduated in 1977, and I say so with a broad smile because I’m proud of it.’

Petrol lamp, oil on canvas, 76x73cm, 1982. Collection Centrale Bank van Suriname / PHOTO Roy Tjin

Apart from his work as an artist, he has always been a teacher. He has been employed by the Academie voor Hoger Kunst en Cultuur Onderwijs (AHKCO) since 1985.

+++

Glenn Fung Loy is geboren op 2 augustus 1945 in Paramaribo, Suriname. Vandaag, 2 augustus 2020, viert hij zijn 75ste verjaardag. Sranan Art Xposed zegt: ‘Van harte gefeliciteerd Glenn! En nog vele na deze!’

Met veel genoegen delen we hier een tekst over Glenn Fung Loy die geschreven is voor het boek Talent. Uit de kunstcollectie van de Centrale Bank van Suriname. Dit boek is geschreven door Marieke Visser ter gelegenheid van de 50ste verjaardag van de CBvS, in 2007.

‘Ik kies voor rust. In het verleden heb ik ook gedaan aan politieke kunst, geëngageerde kunst. Maar nu? Moet ik de situatie in het Midden Oosten op het doek laten zien? Er zijn ook mooie dingen in de wereld die een beter mens van je maken. Het vuur is niet gedoofd, maar ik wil er geen mensen meer mee branden. Integendeel: het moet warmte geven. Als je ouder wordt, word je filosofischer. De lelies die ik heb geschilderd in de voorbije jaren: dat is het leven. Dat is een stuk begin, dat is ouder worden, dat is doodgaan.’

Voor Glenn Fung Loy is het altijd belangrijk geweest om in zijn geboorteland te blijven. ‘Waarom moet iedereen weggaan? Dan komt er hier nooit ontwikkeling.’ Hij heeft veel geleerd van Jules Chin A Foeng, was betrokken bij de Surinaamse Academie voor Beeldende Kunst en bij het Nationaal Instituut voor Kunst en Kultuur (NIKK). In 1972 werd de mo A-opleiding tekenen opgericht, waar Fung Loy zich meteen inschreef. ‘Ik ben in 1977 afgestudeerd, ik zeg het met de brede kant van mijn mond, ik ben er trots op.’

Naast zijn werk als kunstenaar, heeft hij altijd lesgegeven. Vanaf 1985 is hij verbonden aan de Academie voor Hoger Kunst en Cultuur Onderwijs (AHKCO).

Soeki Irodikromo – Surinamese identity central

In fond memory of Soeki Irodikromo we share a piece about this great Surinamese visual artist that was written for the book Talent. Uit de kunstcollectie van de Centrale Bank van Suriname. This book was written by Marieke Visser on the occasion of the 50th anniversary of the CBvS, in 2007.

Soeki Irodikromo was born in on June 20, 1945, at Plantage Pieterszorg, Commewijne District, Suriname. He left this planet on August 18, 2020.

During the past few decades Soeki Irodikromo, creative artist, has experienced a certain development that moved his Surinamese identity more than ever to center-stage in his work. The imagery of his work has long ceased to be a reminder of the traditional patterns and color schemes that are typical of the Javanese people. His paintings are alive with bright colors, his ceramics, made of Surinamese clay show extremely beautiful shades of glazing. His batik combines traditional Indonesian techniques with lively Surinamese patterns. Carla Tuinfort of Galery Egi Du refers to Soeki’s art as a “kulturu-konmakandra”, that is a merry mixture of cultures. When asked about this characterization, Soeki Irodikromo replied: ‘It is my ideal that we should accept each other. It is essential that I can live in harmony with my fellow human beings, and that I can help to advance my country in a constructive and positive manner. I find inspiration in all cultures. My work makes it obvious.’

Soeki got his first art lessons as a pupil of the Cultureel Centrum Suriname (CCS). He wasa student of the Academie voor Beeldende Kunsten in Rotterdam, the Netherlands, between 1967 and 1972. At first he concentrated on painting and graphic arts, and later on he added ceramics to his scope of activities. Soeki has been a self employed creative artist in Suriname since 1972. In 1979 he studied the art of batik at the Academy of Seni Rupa Indonesia (ASRI) in Yogyakarta, Indonesia. After his return to Surinam he organized batik workshops in Paramaribo, Moengo and Nieuw-Nickerie. He also teaches painting and ceramics Soeki was one of the core members of the Waka Tjopu art collective.

+++

Soeki Irodikromo – Surinaamse identiteit centraal

Ter nagedachtenis aan Soeki Irodikromo delen we een stuk over deze grote Surinaamse beeldend kunstenaar dat is geschreven voor het boek Talent. Uit de kunstcollectie van de Centrale Bank van Suriname. Dit boek is geschreven door Marieke Visser ter gelegenheid van het 50-jarig bestaan van het CBvS in 2007.

Soeki Irodikromo werd geboren op 20 juni 1945 te Plantage Pieterszorg, Commewijne District, Suriname. Hij verliet deze planeet op 18 augustus 2020.

De ontwikkeling die beeldend kunstenaar Soeki Irodikromo heeft doorgemaakt in de afgelopen decennia, stelt zijn Surinaamse identiteit meer dan ooit centraal in zijn werk. De beeldtaal die hij gebruikt is al lang niet meer uitsluitend terug te voeren naar de traditionele patronen en kleurenschema’s van de Javaanse bevolkingsgroep. Zijn schilderijen spetteren van kleur, zijn keramiek, vervaardigd van Surinaamse klei, heeft wonderschone glazuurtinten. Zijn batikwerk combineert traditionele Indonesische techniek met vrolijke Surinaamse motieven. Carla Tuinfort van galerie Egi Du noemt Soeki’s kunst een ‘kulturu-konmakandra’: een feestelijk samenkomen van culturen. Soeki Irodikromo over deze karakterisering: ‘Mijn ideaal is dat we elkaar accepteren. Ik moet in harmonie kunnen leven met mijn medemens en mijn land op verantwoorde wijze vooruit helpen brengen. Alle culturen zijn mijn inspiratiebron. Men proeft dat uit mijn werk.’

Zijn eerste lessen op het gebied van kunst volgt Soeki aan het Cultureel Centrum Suriname (CCS) in Paramaribo. In Nederland studeert hij van 1967 tot 1972 aan de Academie voor Beeldende Kunsten in Rotterdam. Begonnen met schilderen en grafiek, voegt hij daar later keramiek aan toe. Vanaf 1972 is Soeki zeer actief als zelfstandig beeldend kunstenaar in Suriname. In 1979 bekwaamt hij zich in de batiktechniek aan de Academy of Seni Rupa Indonesia (ASRI) in Yogyakarta, Indonesië. Bij terugkeer geeft hij batik-workshops in Paramaribo, Moengo en Nieuw-Nickerie. Tevens verzorgt hij schilder- en keramieklessen. Soeki was één van de kernleden van het kunstenaarscollectief Waka Tjopu.