When: Opening: Thursday February 9th, 2023, 7:30 pm-9:00 pm. Opening hours: Friday February 10th, 2023, until Saturday March 4th, 2023, during the regular opening hours from Monday-Friday from 8:00 am-4:30 pm, and on Saturday from 8:30 am-1:30 pm.
After the OPO YARI exhibition in January, at Readytex Art Gallery (RAG), the month of February is all about the gallery’s Bigi Yari! This February 8th marks the 30th anniversary of the opening in 1993. The group exhibition ECOLOGY – 30 years Readytex Art Gallery opens on Thursday, February 9 at 7:30 pm. In this special exhibition the audience is taken along on a visual journey through three decades of visual art development at Readytex Art Gallery.
Responsible for the composition of the exhibition was a mixed curatorial team consisting of visual artist Rinaldo Klas, artist and curator Miguel Keerveld and art and culture consultant Aruna Mungra. Rinaldo Klas, who has been connected to the gallery right from the start, is also the honorary artist of this exhibition. As a guideline for the art to be presented at the exhibition, the curators first made a selection of Rinaldo’s works from each of the three decades of the gallery’s existence. Inspired by this selection, the team built a chronologically structured collection consisting of works of art by all of the artists affiliated with the gallery, arranged according to the interconnected themes: human/nature, spirituality and abstraction. This interconnectedness can also be found among the multiple stakeholders of the gallery: the artists, Readytex-team members, buyers, collectors and visitors. There is a continuous cross pollination and interaction, which also leads to art development and has indeed been doing so for three decades now: ECOLOGY – 30 years Readytex Art Gallery.
This special anniversary exhibition is sure to evoke countless beautiful art memories. Readytex Art Gallery is grateful for your trusted patronage and support in any form, during these past three decades. They hope to keep providing you with beautiful Surinamese art for many more decades to come, whether it be for your home, workplace or to add to your carefully built art collection.
Image may be NSFW. Clik here to view.
Image may be NSFW. Clik here to view.
Image may be NSFW. Clik here to view.
Image may be NSFW. Clik here to view.
Image may be NSFW. Clik here to view.
Image may be NSFW. Clik here to view.
Image may be NSFW. Clik here to view.
Image may be NSFW. Clik here to view.
Image may be NSFW. Clik here to view.
Image may be NSFW. Clik here to view.
Image may be NSFW. Clik here to view.
Image may be NSFW. Clik here to view.
Image may be NSFW. Clik here to view.
Image may be NSFW. Clik here to view.
Image may be NSFW. Clik here to view.
The making of ECOLOGY – 30 years Readytex Art Gallery / PHOTOS Courtesy Readytex Art Gallery (RAG)
Na de Opo Yari expositie in januari, staat de maand februari bij Readytex Art Gallery (RAG) in het teken van een bigi yari. Op 8 februari 2023 bestaat de galerie namelijk 30 jaar! De opening van de groepsexpositie ECOLOGY – 30 years Readytex Art Gallery vindt plaats op donderdag 9 februari om 19:30 uur. In deze bijzondere expositie wordt het publiek meegenomen op een visuele reis door drie decennia beeldende kunstontwikkeling in de galerie.
De samenstelling van de expositie was in handen van een gemengd curatorsteam bestaande uit beeldend kunstenaar Rinaldo Klas, kunstenaar en curator Miguel Keerveld en kunst- en cultuurconsultant Aruna Mungra. Rinaldo Klas, vanaf het prille begin een belangrijke steunpilaar van de galerie, is tevens de erekunstenaar van deze expositie. Als leidraad voor de opbouw van de tentoonstelling zijn uit de drie decennia van het bestaan van de galerie eerst werkstukken van deze stonfutu geselecteerd. Geïnspireerd door deze selectie stelden de curators een chronologisch opgebouwde collectie samen bestaande uit werk van alle aan de galerie aangesloten beeldend kunstenaars, gerangschikt naar de onderling met elkaar verbonden thema’s: mens/natuur, spiritualiteit en abstractie. Deze onderlinge verbondenheid is terug te vinden bij de verschillende actoren van de galerie: de kunstenaars, Readytex-teamleden, kopers, verzamelaars en kijkers. Er is een doorlopende kruisbestuiving en wisselwerking welke weer leidt tot kunstontwikkeling, al drie decennia lang: ECOLOGY – 30 years Readytex Art Gallery.
Deze jubileumexpositie zal ongetwijfeld mooie kunstherinneringen oproepen. Readytex Art Gallery is u zeer erkentelijk voor uw klandizie en ondersteuning in welke vorm dan ook tijdens de afgelopen drie decennia. De galerie hoopt u nog vele jaren te voorzien van prachtige Surinaamse kunst voor uw woning, werkplek of ter uitbreiding van uw kunstcollectie.
Vandaag de eerste aflevering van een nieuwe serie blogposts, Méér dan rimpelingen. Ruim een jaar lang leest u elke maand wat de impact is van dertig jaar Readytex Art Gallery (RAG).
Op 8 februari 1993 opende de galerie haar deuren, toen nog op de eerste verdieping van het pand aan de Maagdenstraat, te Paramaribo, Suriname. Daarmee kreeg de beeldende kunst van Suriname een huis, of beter gezegd: een thuis. Een soort paraplu die enorm veel overkoepelt. Want de tentoonstellingsruimte met haar opvallende roze muren was en is veel meer dan een galerie. De opening op 8 februari 1993 was als de spreekwoordelijke steen die in de vijver viel; de impact laat zich aflezen uit de rimpelingen die daaromheen ontstaan.
In deze eerste blogpost kijkt u mee door de ogen van verschillende mensen die dicht bij Readytex Art Gallerystaan. In de komende maanden komen steeds andere invalshoeken en aspecten aan bod. Heeft u een vraag of een suggestie? Zelf een verhaal of een foto die u wilt delen met de SAX-lezers? Stuur een e-mail naar srananart@gmail.com.
De viering van dertig jaar RAG wordt ook luister bijgezet door middel van de groepsexpositie ECOLOGY – 30 years Readytex Art Gallery. In deze expositie wordt de toeschouwer meegenomen, middels een thematische tijdlijn van kunstwerken, op een visuele reis langs de afgelopen dertig jaren van beeldende kunst in Readytex Art Gallery. Dit thema is volgens kunstenaar/curator Miguel Keerveld heel toepasselijk voor het jubileumjaar. ‘Ecology kan men zo concreet, abstract en veelzijdig als men wil gebruiken en interpreteren. Daarom lijkt het me super om vanuit verschillende perspectieven en disciplines hier naar te kijken. Ook dat RAG een art ecology in Suriname stimuleert en als zodanig daarin investeert mag aan de orde komen.’
Het voorstel voor de gallery kwam dertig jaar geleden van Eva NouhChaia-Issa. Het idee ontstond vanuit een bijzondere liefde voor kunst, een passie die zij deelt met haar dochter Monique. Maar ook om in een duidelijke behoefte te voorzien. Verschillende lokale kunstenaars brachten destijds kleine kunstwerken naar Readytex om die in de souvenirwinkel ter verkoop aan te bieden. Met de komst van de galerie kwam er een veel betere plek om kunst te laten zien én te verkopen.
De afgelopen dertig jaar bevatten vele hoogtepunten zoals: de launch van de website www.readytexartgallery.com in 2005, de eerste solo-expositie in de nieuwe expositieruimte De Hal (Facebook), Dichtbij de oorsprong, René Tosari, 2010, de verhuizing naar het prachtige pand in de Steenbakkerijstraat en natuurlijk de vele tentoonstellingen. 96 solo-exposities, 66 groepsexposities, 42 projecten, 24 samenwerkingen, 29 artist-in-residencies en 92 internationale exposities waar RAG aan meegewerkt heeft … En niet te vergeten: de dagelijkse internationale aanwezigheid op de website en de social media.●
De vraag ‘Wat is de impact van dertig jaar Readytex Art Gallery (RAG), hoe zien diverse mensen de waarde van RAG?’ is voor deze aflevering aan enkele mensen voorgelegd. In de komende afleveringen komen steeds andere mensen aan het woord om hun kijk op deze vraag te delen.
Van links naar rechts: Sri Irodikromo, Miguel Keerveld, Monique NouhChaia SookdewSing & Kurt Nahar; Monique NouhChaia SookdewSing, Rinaldo Klas, Miguel Keerveld & Alida Neslo; Monique met haar immer overvolle agenda / FOTO’s 1. & 2. Courtesy Readytex Art Gallery (RAG) & 3. Ada Korbee
Allereerst het woord aan Monique NouhChaia SookdewSing, samen met haar moeder Eva NouhChaia-Issa medeoprichter en thans directeur van Readytex Art Gallery. Woorden die Monique NouhChaia SookdewSing zeer aanspreken (en die haar tegelijkertijd zeer goed typeren): “No aksi san kondre man du gi yu, aksi san yu man du gi kondre.”Dit is de Sranantongo vertaling van de uitspraak die altijd toegeschreven wordt aan John F. Kennedy. Die haalde op zijn beurt echter vermoedelijk zijn inspiratie uit een citaat van Khalil Gibran die in 1925 ein een essay in The New Frontier schreef: “Are you a politician asking what your country can do for you or a zealous one asking what you can do for your country? If you are the first, then you are a parasite; if the second, then you are an oasis in a desert.” En ook deze toelichting, het credit geven aan anderen waar mogelijk, het oog voor het kleinste detail, ook dit is kenmerkend voor Monique NouhChaia SookdewSing.
‘Met ons werk heb ik een luidere stem kunnen geven aan kunstenaars uit Suriname. Sommigen direct, sommigen indirect. “Ons werk” is het werk van zoveel mensen die verbonden zijn aan Readytex Art Gallery. Het team, de professionals, de collaborateurs, de kunstkopers, de media en uiteraard de KUNSTENAARS!
Na dertig jaar RAG ben ik nog steeds overtuigd van de kracht van kunstenaars in onze kleinschalige samenleving. Ik wil daar tot nu toe veel meer mee bereiken en vind het soms frustrerend om te accepteren dat het niet sneller kan. Ik zou zo veel meer willen betekenen voor beeldende kunstenaars, maar dat kan eigenlijk pas als meer mensen het waardevol vinden om kunst via ons (RAG) te kopen. Dat geeft ons in feite de armslag die nodig is om meer te kunnen. Ik geloof namelijk nog steeds in de duurzaamheid van het proces middels het engagement van de verzamelaar.
De COVID-pauze heeft ook mij persoonlijk veranderd achtergelaten. Ik heb nu onder andere moeite met langetermijnplanning voor het bedrijf. Het voelt onpraktisch aan in een wereld in transitie. Ik heb daarom geleidelijk aan mijn toekomstplannen geschrapt. Ik focus voorlopig op het dagelijks blijven doen van onze uiterste best binnen de mogelijkheden die wij hebben.
Het zou mooi zijn als ik in mijn actieve carrière nog een tipping point meemaak. The next level, waarbij kunst een wezenlijk onderdeel vormt van Surinames exportindustrie. Ik zet met die motivatie al dertig jaar dagelijks met evenveel passie mijn schouders onder het bereiken van dat beginmoment.’
Publicist, onder meer over beeldende kunst, Chandra van Binnendijk, was bij de opening in 1993.
‘Wie er toen ooggetuige van geweest is, stond er waarschijnlijk niet echt bij stil dat er die avond geschiedenis zou worden geschreven. Het was een mooie vooravond tegen het einde van de kleine regentijd, aan de hemel nog net de laatste gloed van de ondergaande zon. Op de eerste etage van het goed onderhouden houten pand in het hart van Paramaribo zoemde en trilde het van blijde verwachting. Een zaal vol opgewekte mensen. Die zichtbaar, hoorbaar, voelbaar genoten van de gelegenheid: de opening van een nieuwe kunstgalerie in Paramaribo. Die blijheid was zo welkom. Dertig jaar geleden zaten we met z’n allen in de beklemming van een grimmige economische crisis. En toen was daar opeens die nieuwe kunstgalerie. Gewoon, tegen de allesoverheersende stroom van gloom-and-doom in. Fris en eigenzinnig. De kunstwerken hadden een ongewone sprankeling vanwege de setting waarin ze werden getoond. De schilderijen hingen aan roze wanden. Roze wanden! Een diep intens roze, de kleur die blijheid en optimisme uitstraalt. Daarmee alleen al schreef Readytex Art Gallery toen geschiedenis. En dat is ze blijven doen, elk van de dertig jaren van haar bestaan. CHAPEAU!’
Image may be NSFW. Clik here to view.
Image may be NSFW. Clik here to view.
Image may be NSFW. Clik here to view.
Image may be NSFW. Clik here to view.
Image may be NSFW. Clik here to view.
Image may be NSFW. Clik here to view.
Image may be NSFW. Clik here to view.
Image may be NSFW. Clik here to view.
Een slideshow met foto’s van de opening van Readytex Art Gallery, 8 februari 1993/ FOTO’S Courtesy Readytex Art Gallery (RAG)
Cassandra Gummels-Relyveld, zeer gewaardeerd teamlid van Team RAG:
‘Voor mij is het allermooist, na de kunstwerken zelf natuurlijk, de manier waarop ideeën en projecten bij Readytex Art Gallery tot stand komen, altijd in teamverband. En wat een mooi, dynamisch en creatief team is het steeds geweest! Allemaal leuke mensen met verschillende achtergronden, kunstenaars en niet-kunstenaars, die elkaar prachtig aanvullen, die graag met elkaar brainstormen en met wie het vooral altijd vreselijk gezellig is. Monique en haar Alakondre-team! Samen strevend naar groei en ontwikkeling van de Surinaamse kunstmarkt.’
Het RAG Team 2023. Van links naar rechts: Stanley Atmodikromo, Monique NouhChaia SookdewSing, Lucinda Oliander, Rohina Akloe en Nuyela Adjako. Op de foto ontbreekt: Patricia Tawiredjo / FOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG)
Ada Korbee, die in 2022 verhuisde naar Curaçao, maar ook op afstand haar bijdrage blijft leveren aan Team RAG.
‘Als ik denk aan Readytex Art Gallery komen deze woorden als eerste in me op: vriendschap, vrouwen en vertrouwen. Dan volgen creativiteit, kunst, teamwork, hard werken en deadlines. Van de dertig jaar heb ik er bijna twaalf mogen meemaken, met eerst kleine expo’s en events in de gallery boven de souvenirwinkel.
Mijn drie hoogtepunten waren:
1. de geboorte van de art witches met Monique in the lead, bij 20 jaar RAG.
2. De ingebruikname van De Hal (Facebook), de white cube waar we grotere werken van de RAG-kunstenaars konden presenteren, internationale kunstenaars ontvingen en designpresentaties hielden.
3. In 2014/2015 de verbouwing en verhuizing naar de eigen plek met vier verdiepingen kunst, waarmee RAG zich steeds weer grootser en uitdagender profileert in Suriname en op internationaal niveau.
Ik ben vertrokken, mis mijn RAG-vrienden maar voel me nog verbonden en blijf volgen! Alle succes van de wereld voor Monique en haar team, met de voortstuwende kracht van de art witches!
In het ouderlijk huis van Eva NouhChaia-Issa, in de Steenbakkerijstraat, waar voorheen Readytex Specials op de begane grond gehuisvest was, opent Readytex Art Gallery op 7 februari 2015 de deuren naar een nieuwe en ruimere locatie. Hiermee gaat een lang gekoesterde droom in vervulling. Aan de Steenbakkerijstraat 30, in een prachtig gerestaureerd familiepand, vroeger het familiehuis van Woirdie en Antonio Issa, heeft Readytex Art Gallery nu vier verdiepingen ter beschikking om het prachtige werk van haar partnerkunstenaars te etaleren / BEELD Courtesy Readytex Art Gallery (RAG)
‘RAG is gestart als klein initiatief en is thans een initiatief met grootse impact! Readytex Art Gallery is dertig jaar geleden gestart als onderdeel van de Readytex souvenir & crafts, omdat het nét iets anders was. Iets waarmee zij zich zouden kunnen onderscheiden van de rest. En zo is het, RAG is thans ons anker van het kunstgebeuren in Suriname.
Na dertig jaar is RAG letterlijk een majestueus huis, een kunsthuis waar je als Surinamer en kunstliefhebber trots op bent. Grote kunstenaars worden er gevormd. RAG is ook de grootste kunstgalerie van het Caribisch gebied, de Nederlandse Antillen en de drie Guyana’s en voor mij het meest bijzondere is dat het niet afhankelijk is van overheids- of donorgeld. Dat is uniek in de wereld!
Voor mij persoonlijk is RAG ook de stageplek tijdens mijn opleiding tot professioneel evenementen organisator. Door het achter de schermen meewerken heb ik een beeld gekregen van de vele werkzaamheden die gepaard gaan bij het maken van een tentoonstelling. Hierdoor is mijn waardering voor het werk dat RAG als organisatie verzet toegenomen.’
Marieke Visser, schrijver, onder meer over beeldende kunst.
‘Mijn remigratie naar Suriname was in dezelfde maand als de opening van RAG. Het was één van de dingen die me het gevoel gaven dat wij de juiste beslissing genomen hadden om terug te keren. In een land te wonen waar er zo een prachtig kunstcentrum is … Dat mijn pad zo nauw verwoven zou raken met dat van RAG kon ik toen nog niet bedenken.
Voor mij is RAG één van de belangrijkste factoren van waar we met de Surinaamse beeldende kunst nu staan. Zo heeft Monique NouhChaia SookdewSing aan de wieg gestaan van Sranan Art Xposed (SAX), het digitaal platform voor de Surinaamse beeldende kunst. Nooit heeft ze getracht enige invloed uit te oefenen op de inhoud. Haar enige drijfveer is meer aandacht te genereren voor de gehele Surinaamse kunstwereld. Haar vertrouwen in mij heeft mij vleugels gegeven en dat geldt voor velen met mij. Overigens, in mijn geval zijn het niet de vleugels die me laten vliegen maar mijn kunstheksbezem!’
Bij de gelegenheid van 20 jaar RAG is Monique NouhChaia SookdewSing uitgeroepen tot de aanvoerster van de kunstheksen, de art witches, die soms ook art bitches kunnen zijn. Van links naar rechts: Marieke Visser, Ada Korbee, Ann Hermelijn, Monique NouhChaia SookdewSing, Cassandra Gummels-Relyveld & Chandra van Binnendijk / FOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG)/Ada Korbee
Alida Neslo is de laatste jaren zeer nauw betrokken bij Team RAG. Zij is degene die woorden gaf aan de Alakondre-gedachte die zo aansluit bij waar de Surinaamse kunstwereld zich nu bevindt.
‘Ik ben blij om getuige te zijn van DEZE TIJD, bij RAG.
RAG is voor mij in de eerste plaats voorwaardenschepper (facilitator?) van een vernieuwende soort esthetiek. Ontstaan op eigen bodem. Eindelijk.
Niet volgens het recept van het staren naar de eigen navel, maar juist meer ‘ik’ worden, via het concept van ‘een/de ander’. Ambiguity may divide, but can also unite. Geen eenheidsworst, maar individuele ideeën via gedeelde inspiratie:‘Deal’ instead of ‘divide’. (Dixit Mohamed Mbougar Sarr.)
Tegelijkertijd zie ik de ontwikkeling van een meer academisch getinte cultuurkritiek/analyse ontstaan. Langzaam maar zeker.
Alida Neslo met Zebra van Roddney Tjon Poen Gie in RAG / FOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG)
Het 30-jarig bestaan wordt luister bijgezet door de expositie ECOLOGY – 30 years Readytex Art Gallery. De opening van deze groepsexpositie vindt plaats op donderdag 9 februari om 19:30 uur. In deze bijzondere expositie wordt het publiek meegenomen op een visuele reis door drie decennia beeldende kunstontwikkeling in de galerie. De samenstelling van de expositie was in handen van een gemengd curatorsteam bestaande uit beeldend kunstenaar Rinaldo Klas, kunstenaar en curator Miguel Keerveld en kunst- en cultuurconsultant Aruna Mungra. En zo blijft RAG een steeds bewegend ecosysteem waaruit elke keer weer nieuwe verrassingen tevoorschijn komen.
Today the first episode of a new series of blog posts, More than ripples. Every month for more than a year you can read about the impact of thirty years of Readytex Art Gallery (RAG).
The gallery opened its doors on February 8, 1993, at that time on the first floor of the building in the Maagdenstraat, in Paramaribo, Suriname. This gave the visual arts of Suriname a house, or rather: a home. A kind of umbrella that covers a lot. Because the exhibition space with its striking pink walls was, and still is, much more than ‘just’ a gallery. The opening on February 8, 1993 was like the proverbial stone that fell into the pond; the impact can be read from the ripples that spread around it.
In this first blog post you look through the eyes of several people who are close to Readytex Art Gallery. In the coming months, different perspectives and aspects will be discussed. Do you have a question or a suggestion? Do you have a story or a photo that you want to share with the SAX readers? Send an email to srananart@gmail.com.
Adding to the splendor of the celebration of thirty years of RAG is also done by means of the group exhibition ECOLOGY – 30 years Readytex Art Gallery. In this exhibition, the audience is taken, through a thematic timeline of artworks, on a visual journey through the past thirty years of visual art in Readytex Art Gallery. According to artist/curator Miguel Keerveld, this theme is very appropriate for the jubilee year. ‘Ecology can be used and interpreted as concretely, abstractly and in many ways as one wishes. That is why I think it would be great to look at this from different perspectives and disciplines. The fact that RAG stimulates an art ecology in Suriname and invests in it as such may also be discussed.’
The proposal for the gallery came from Eva NouhChaia-Issa thirty years ago. The idea arose from a special love for art, a passion she shares with her daughter Monique. But also to meet a clear need. At the time, various local artists brought small works of art to Readytexto offer for sale in the souvenir shop. With the arrival of the gallery, there was a much better place to show and sell art.
The past thirty years contain many highlights such as: the launch of the website www.readytexartgallery.com in 2005, the first solo exhibition in the new exhibition space De Hal (Facebook), Dichtbij de oorsprong [Close to the origin], René Tosari, 2010, the move to the beautiful building in the Steenbakkerijstraat and of course the many exhibitions. 96 solo exhibitions, 66 group exhibitions, 42 projects, 24 collaborations, 29 artist-in-residencies and 92 international exhibitions that RAG has participated in … And not to forget: the daily international presence on the website and social media.●
The question ‘What is the impact of thirty years of Readytex Art Gallery (RAG), how do various people see the value of RAG?’ was put to a few people for this episode. In the coming episodes, more and more people will take the floor to share their view on this question.
From left to right: Sri Irodikromo, Miguel Keerveld, Monique NouhChaia SookdewSing & Kurt Nahar; Monique NouhChaia SookdewSing, Rinaldo Klas, Miguel Keerveld & Alida Neslo; Monique with her ever-full agenda / PHOTOS 1. & 2. Courtesy Readytex Art Gallery (RAG) & 3. Ada Korbee
First of all, a word to Monique NouhChaia SookdewSing, co-founder and currently director of Readytex Art Gallery together with her mother Eva NouhChaia-Issa. Words that really appeal to Monique NouhChaia SookdewSing (and at the same time characterize her very well): “No aksi san kondre man du gi yu, aksi san yu man du gi kondre.” This is the Sranantongo translation of the statement always attributed to John F. Kennedy. However, he in turn probably got his inspiration from a quote from Khalil Gibran who wrote an essay in The New Frontier in 1925: “Are you a politician asking what your country can do for you or a zealous one asking what you can do for your country? If you are the first, then you are a parasite; if the second, then you are an oasis in a desert.” And also this explanation, giving credit to others where possible, the eye for the smallest detail, this is also characteristic of Monique NouhChaia SookdewSing.
‘With our work I have been able to give a louder voice to artists from Suriname. Some directly, some indirectly. “Our work” is the work of so many people connected to Readytex Art Gallery. The team, the professionals, the collaborators, the art buyers, the media and of course the ARTISTS!
After thirty years of RAG, I am still convinced of the power of artists in our small-scale society. I want to achieve much more with that so far and sometimes find it frustrating to accept that it can’t be done faster. I would like to do so much more for visual artists, but that is only really possible if more people find it valuable to buy art through us (RAG). In fact, that gives us the elbow room we need to do more. I still believe in the sustainability of the process through the commitment of the collector.
The COVID break has also left me personally changed. Among other things, I now struggle with long-term planning for the company. It feels impractical in a world in transition. I have therefore gradually scrapped my plans for the future. For the time being, I will focus on continuing to do our utmost every day within the possibilities we have.
It would be nice if I experienced another tipping point in my active career. The next level, where art forms an essential part of Suriname’s export industry. With that motivation, I’ve been putting my shoulders every day for thirty years with just as much passion to reach that starting point.’
Publicist, including on visual arts, Chandra van Binnendijk, attended the opening in 1993.
‘Whoever witnessed it then probably didn’t really realize that history would be made that evening. It was a beautiful evening towards the end of the short rainy season, in the sky just the last glow of the setting sun. The first floor of the well-maintained wooden building in the heart of Paramaribo buzzed and vibrated with joyful anticipation. A room full of cheerful people. Who visibly, audibly, palpably enjoyed the occasion: the opening of a new art gallery in Paramaribo. That joy was so welcome. Thirty years ago we were all in the grip of a grim economic crisis. And then suddenly there was this new art gallery. Simply, against the prevailing tide of gloom-and-doom. Fresh and quirky. The artworks had an unusual sparkle due to the setting in which they were displayed. The paintings hung on pink walls. Pink walls! A deep intense pink, the color that radiates happiness and optimism. With that alone, Readytex Art Gallery wrote history at the time. And it has continued to do so every thirty years of its existence. HATS OFF!’
Image may be NSFW. Clik here to view.
Image may be NSFW. Clik here to view.
Image may be NSFW. Clik here to view.
Image may be NSFW. Clik here to view.
Image may be NSFW. Clik here to view.
Image may be NSFW. Clik here to view.
Image may be NSFW. Clik here to view.
Image may be NSFW. Clik here to view.
A photo slideshow from the opening of Readytex Art Gallery, February 8, 1993/ PHOTOS Courtesy Readytex Art Gallery (RAG)
Cassandra Gummels-Relyveld, highly valued team member of Team RAG.
‘For me, the most beautiful thing, after the artworks themselves of course, is the way ideas and projects are created at Readytex Art Gallery, always in a team. And what a beautiful, dynamic and creative team it has always been! All nice people with different backgrounds, artists and non-artists, who complement each other beautifully, who like to brainstorm with each other and with whom it is always a lot of fun. Monique and her Alakondre team! Striving together for growth and development of the Surinamese art market.’
The 2023 RAG Team. From left to right: Stanley Atmodikromo, Monique NouhChaia SookdewSing, Lucinda Oliander, Rohina Akloe and Nuyela Adjako. Missing from photo: Patricia Tawiredjo / PHOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG)
Ada Korbee, who moved to Curaçao in 2022, but also continues to contribute to Team RAG from a distance.
‘When I think of Readytex Art Gallery, these words come to mind first: friendship, women and trust. Then comes creativity, art, teamwork, hard work and deadlines. Of the thirty years I have been able to experience almost twelve, with small exhibitions and events in the gallery above the souvenir shop.
My three highlights were:
the birth of the art witches with Monique in the lead, at 20 years RAG.
The opening of De Hal (Facebook), the white cube where we could present larger works by the RAG artists, receive international artists and hold design presentations.
In 2014/2015 the renovation and move to its own place with four floors of art, with which RAG continues to profile itself in a grander and more challenging way in Suriname and at an international level.
I’ve left, miss my RAG friends but still feel connected and stay tuned! All the success of the world for Monique and her team, with the driving force of the art witches!’
In the parental home of Eva NouhChaia-Issa, in the Steenbakkerijstraat, where Readytex Specials used to be housed on the ground floor, Readytex Art Gallery has opened its doors to a new and more spacious location on February 7, 2015. This is the fulfillment of a long cherished dream. At Steenbakkerijstraat 30, in a beautifully restored family building, formerly the family home of Woirdie and Antonio Issa, Readytex Art Gallery now has four floors available to showcase the beautiful work of its partner artists / IMAGE Courtesy Readytex Art Gallery (RAG)
‘RAG started as a small initiative and is now an initiative with a major impact! Readytex Art Gallerystarted thirty years ago as part of the Readytex souvenir & crafts, because it was just that little bit different. Something that would set them apart from the rest. And so it is, RAG is now our anchor of the art scene in Suriname.
After thirty years, RAG is literally a majestic house, an art house that you, as a Surinamese and art lover, are proud of. Great artists are trained there. RAG is also the largest art gallery in the Caribbean, the Netherlands Antilles and the three Guyanas and the most special thing for me is that it does not depend on government or donor money. That is unique in the world!
For me personally, RAG is also the internship during my training as a professional event organizer. Working behind the scenes gave me an idea of the many activities involved in making an exhibition. This has increased my appreciation for the work that RAG does as an organization.’
Marieke Visser, writer, among other things about visual arts.
‘My return migration to Suriname was in the same month as the opening of RAG. It was one of the things that made me feel that we made the right decision to return. To live in a country where there is such a beautiful art center … I could not have imagined then that my path would become so closely intertwined with that of RAG.
For me, RAG is one of the most important factors of where we are now with Surinamese visual art. For example, Monique NouhChaia SookdewSingwas one of the founders of Sranan Art Xposed (SAX), the digital platform for Surinamese visual art. She never tried to influence the content in any way. Her only motivation is to generate more attention for the entire Surinamese art world. Her faith in me has given me wings and that goes for many like me. By the way, in my case it is not the wings that make me fly, but my artificial witch’s broom!’
On the occasion of 20 years of RAG, Monique NouhChaia SookdewSing has been proclaimed the leader of the art witches, who can sometimes also be art bitches. From left to right: Marieke Visser, Ada Korbee, Ann Hermelijn, Monique NouhChaia SookdewSing, Cassandra Gummels-Relyveld & Chandra van Binnendijk / PHOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG)/Ada Korbee
Alida Neslo has been very closely involved with Team RAG in recent years. She is the one who gave words to the Alakondre concept which is so in line with where the Surinamese art world is now.
For me, RAGis first and foremost a creator (facilitator?) of an innovative kind of aesthetic. Originated in home soil. Finally.
Not according to the recipe of staring at one’s own navel, but rather becoming more ‘me’, through the concept of ‘one/the other’. Ambiguity may divide, but can also unite. No uniformity, but individual ideas through shared inspiration: ‘Deal’ instead of ‘divide’. (Dixit Mohamed Mbougar Sarr.)
At the same time I see the development of a more academically tinted cultural criticism/analysis. Slowly but certainly.
Alida Neslo with Zebra by Roddney Tjon Poen Gie in RAG / PHOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG)
The 30th anniversary is added to the splendor by the exhibition ECOLOGY – 30 years Readytex Art Gallery. The opening of this group exhibition will take place on Thursday 9 February at 7:30 PM. In this special exhibition, the public is taken on a visual journey through three decades of visual art development in the gallery. The composition of the exhibition was in the hands of a mixed curatorial team consisting of visual artist Rinaldo Klas, artist and curator Miguel Keerveld and art and culture consultant Aruna Mungra. And so RAG remains an ever-changing ecosystem from which new surprises emerge every time.
Stanley Atmodikromo, Rinaldo Klas & Aruna Mungra during the construction of ECOLOGY – 30 years Readytex Art Gallery / PHOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG)
Om haar apotheose te bereiken moet het Zijn door een vuurzuiveringsfase heen. Wikipediastelt dat apotheose de verheerlijking van een voorwerp tot goddelijk niveau is, of het behandelen van de mens als god. In de woorden van Martin Heidegger (geciteerd in Mbembe, 2017) zou de aarde zichzelf opblazen als hoogste vervulling van de techniek. Achille Mbembe (2017) stelt: “Het is alleen maar het einde van het eerste begin, en in potentie de aanvang van een ‘nieuw begin’ en een ‘nieuwe geschiedenis’, de nieuwe geschiedenis van een nieuwe mensheid en een nieuwe wereld.”
Hoewel ik de kunstmanifestatie UMA STEN van een grote afstand meemaakte, deed het me aan de term ‘apotheose’ denken. Of misschien juist daarom? Tussen 14 mei en 4 juni 2022 vond deze expositie plaats in Readytex Art Gallery (RAG) en was het werk te zien van de erekunstenaar Nola Hatterman (1899-1984), de local masterEls Tjong Joe Wai, de RAG-kunstenaars Hanka Wolterstorff, Leonnie van Eert en tumpi flow. Verder waren ook experimenten van gastkunstenaars Coco Duivenvoorde en Sarojini Lewis te zien. Als focus op vrouwelijkheid in relatie tot kracht, kwamen onderwerpen zoals identiteit, diversiteit en inclusie aan de orde (RAG, 2022).
Ondanks mijn virtuele ervaring met UMA STEN, stelt de intimiteit die ik beleef in het proces van Kurt zijn curatorschap mij in staat om deze manifestatie in de breedte te verkennen en in de diepte onder de loep te nemen. Het geheel openbaart een dialectische spanning of een wijsheid die uit een droomstaat tot stand komt, want hoe breder en dieper ik kijk en duik, des te meer overspoelt het gevoel van dromen ook mij. Henk Manschot (2020) stelt dat de droom de dag- en nachtzijde van het leven verbindt en een scheppende dimensie opent. Sigmund Freud (geciteerd in Gay, 2006) ziet dromen als zinvolle, verwonderende of zinloze psychische prestatie. Ik vraag me af of dromen de gemoederen naar rust kan leiden in tijden van crisis. Daarom vind ik het interessant om vanuit kunst als droomruimte te zoeken naar alternatieven om het hoofd koel te kunnen houden in de massahysterie van onze tijd. Zo heb ik voor het resultaat van Kurt zijn vorige curatorsrol aangenomen dat die manifestatie een alternatief is om ons een weg te kunnen banen naar hoopvolle inzichten in de huidige spanningen. Een eigenschap van deze tijdsgeest is het nationalisme dat een cultuur geworden is die alle kenmerken draagt van een ‘nanoracisme’: een vorm van haat die tot in microscopisch fijne vezels van de samenleving binnendringt. Het is “een manier waarop het subject de intieme schaamte die hij voor zichzelf voelt, op de Ander af [te] wentelen”, waarbij de Ander volgens Achille Mbembe (2017) dan als zondebok fungeert. Zo is ook de geest van onze politiek “een vrolijk, hersenloos, totaal idioot nanoracisme, dat er plezier in schept te zwelgen in onwetendheid en het recht op domheid opeist”. Is deze situatie te vergelijken met de vuurzuiveringsfase die onze tijdsgeest moet ondergaan om zijn apotheose te bereiken? Een uitspraak van Alida Neslo verschijnt op mijn netvlies. We zitten ergens te lunchen wanneer ze tegen me zegt: “ik heb geen wortels, ik heb voeten”. Deze visie is in lijn met ‘de ethiek van de passant’ en met inzichten die aan de orde komen in gesprekken tussen Kurt Nahar en mij over het uitvoeren van etniciteit en gender. Deze ethiek gaat uit van een gespleten macht “verdeeld over verschillende kernen” en gebrek aan “een uniek centrum van de wereld” (Mbembe, 2017), want misschien heeft de toekomst van de verbeelding die wij de staat noemen geen burgers meer omdat de passant zich van alles losmaakt of van bijna alles afziet.
Mens-worden-in-de-wereld is op weg zijn. Deze metamorfose is mogelijk omdat volgens Mbembe (2017) “mens-worden-in-de-wereld geen kwestie [is]van geboorte, noch van afkomst of ras”. In UMA STEN legt Kurt nadruk hierop. Hiermee voegt hij toe aan de strijd voor gelijke rechten, kansen en respect voor eenieder door in deze expositie werk te laten zien van “vrouwelijke kunstenaars van verschillende generaties, verschillende culturele achtergronden en verschillende relaties ten opzichte van Nederland en Suriname” (RAG, 2022). Dit maakt UMA STEN inclusief, ook omdat kunstenaars van verschillende seksen hier wel tot het feminiene gender gerekend worden. Migratieachtergrond van deelnemende kunstenaars en complexe invullingen van etniciteit en gender spreken Kurt aan, waardoor ik een correlatie vind tussen ‘de ethiek van de passant’ en UMA STEN. Over die passant beweert Mbembe (2017) het volgende: het is “degene die zijn wortels elders heeft, als gast tijdelijk ergens verblijft en weer teruggaat als het moment daar is”.
Ik zit in mijn eigen denken en vraag me af wat het gender van onze tijd is? Ik ben overtuigd van de afwisselende genderrollen van de tijd, en dat nu iets vrouwelijks geëtaleerd wordt. Vanwege dit gevoel vind ik UMA STEN erg krachtig. Meer nog hebben Els Tjong Joe Wai en Kurt Nahar hier een stevige blauwdruk neergezet met hun beeldkeuze. Zodanig dat niet louter de mannelijke spierballen voor lief aangenomen worden omdat de complexe gelaagdheid van het kunstwerk She dat als beeld gekozen is, zaken als kritiek, hoop en schoonheid verstrengelt. Ik zie in She een radicale wending van onze ervaring met het vrouwelijke. Els is “een Surinaamse kunstenares die na jaren wonen en werken in Europa, in 2009 voorgoed naar Suriname terugkeerde en hier haar kunstcarrière vervolgde” (RAG, 2022). Vooral haar oneliners spreken Kurt erg aan. Ook de met aquarel, inkt of pen op papier getekende werken die als een kanonnade tijdens de COVID-19-pandemie uit haar penseel/pen rijzen, zijn sociaal-maatschappelijk en politiek kritisch. Haar werken doen me denken aan nieuwe manieren van ‘zijn en tijd’ beleven; van kijken naar wat er op ons af komt en zin geven aan dat waar wij zelf onderdeel van zijn. Tegen die achtergrond en de sterke socio-politieke bevragingen in haar werk vind ik het werk van Els van belang voor onze tijd. Kortom, ik hoop dat wat Els doet kan bijdragen aan het veranderen van het collectieve Zijn; de reverse spell zoals ik dat proef in UMA STEN door de invulling die Kurt hieraan geeft. Ik begrijp dan ook waarom hij Els uitkiest als local master en positioneert op een podium waar het vrouwelijke de ruimte krijgt.
UMA STEN gaat voorbij het humanisme. Het lijkt mij dat deze manifestatie afstevent op het debat over een ‘planetaire’ mensheid als alternatief voor “de doodlopende wegen van het humanisme”. Planetaire mensheid is een nieuwe weg om uit de impasse te komen waarin het westerse discours over ‘de mens’ is geraakt. Het gaat uit van een ruimtelijkheid “waarin elk menselijk subject weer de drager kan worden van zijn woord, zijn naam, zijn daden en zijn verlangens” (Mbembe, 2017).
Mijn spontane gedachte bij UMA STEN is de Übermensch van Friedrich Nietzsche. Zoals Mbembe (2017) redeneert is dat mens-worden-in-de-wereld, en die Übermensch is geen kwestie van geboorte is, noch van afkomst of ras. Maar mens-worden-in-de-wereld gaat ondergaat een vormverandering die ontstaat door ontmoeting met een Ander zoals Emmanuel Levinas (geciteerd in Keij, 2021) vaststelt. Een dergelijke ontmoeting – waarin wij onszelf wezenlijk openstellen voor het onbekende – leidt naar bewustwording van onszelf en opent een ‘plaats’ waarin de cultuur die plaats is waarin de ‘ruimere mens’ ontstaat. Want de aarde is “niets anders dan een grote gevangenis geweest voor deze metaal-mens, deze geld-mens, deze hout-mens en deze vloeistof-mens die veroordeeld is tot eindeloze gedaanteverwisseling” (Mbembe, 2017).
Wat ik voel bij UMA STEN is geborgenheid. Misschien omdat ik vanwege mijn kennis van Kurt zijn focus op grootmoeders deze manifestatie met het beeld van de moeder associeer? In zijn volgende en laatste curatoriële taak gaat Kurt in op andere aspecten van het nu, wat mijn behoefte aan geborgenheid nog meer vergroot. Behalve als object dat honger stilt, ziet de psychoanalyse het moederbeeld ook als eerste liefdesobject en bescherming tegen gevaren (Freud, geciteerd in Gay, 2006). Daarom herinnert UMA STEN mij vooral aan verbinding.
Tot slot stel ik vast dat we voor Martin Heidegger vrij zijn onze eigen dood te sterven. Zo zijn we volgens hem ook vrij om ons eigen leven te leven. Maar dood is een komedie, een spel dat niet meer of minder is dan het middel waarmee het menselijke subject ‘zichzelf’ bewust voor de gek houdt (Mbembe, 2017). Kurt herinnert ons met UMA STEN niet alleen hieraan, maar vooral dat de catastrofe vandaag voorloper is van de apotheose die morgen zal zijn.
Bronnen:
P. Gay, Het onderbewuste: De draagbare Freud. Een keuze uit zijn werk, 2006
J. Keij, Tijd als kwetsbaarheid in de filosofie van Levinas, 2021
H. Manschot, Blijf de aarde trouw: pleidooi voor een nietzscheaanse terrasofie, 2020
A. Mbembe, Een politiek van vijandschap, 2017
Readytex Art Gallery, Persbericht expositie UMA STEN, 2022
Miguel E. Keerveld(Suriname, 1982) werkt samen met het merk EdKe en de performance persona Tumpi Flow. Opgeleid in de civiele techniek opereert ‘hij’ met focus op beeldtaal en creatief schrijven. Als een hybride-intuïtief concept voert ‘zij’ politieke interventies uit die verband houden met sociale praktijk. Als onderzoeker is ‘het’ gericht op het activeren van performatieve politiek en het manifesteren van rituelen, beide gerelateerd aan creatieve counseling en civic engineering van een cyborg-feministisch project.
To reach its apotheosis, Being must go through a stage of fire purification. Wikipediastates that apotheosis is the glorification of an object to a divine level or treating man as God. In the words of Martin Heidegger (quoted in Mbembe, 2017), the Earth would blow itself up as the highest fulfillment of technology. Achille Mbembe (2017) states: “It is only the end of the first beginning, and potentially the beginning of a ‘new beginning’ and a ‘new history’, the new history of a new humanity and a new world.”
Although I experienced the art manifestation UMA STEN from a great distance, it reminded me of the term ‘apotheosis’. Or maybe that’s why? Between May 14 and June 4, 2022, this exhibition took place in Readytex Art Gallery (RAG) and featured the work of the honorary artist Nola Hatterman (1899-1984), the local master Els Tjong Joe Wai, the RAG artists Hanka Wolterstorff, Leonnie van Eert and tumpi flow. Experiments by guest artists Coco Duivenvoorde and Sarojini Lewis were also shown. As a focus on femininity in relation to power, topics such as identity, diversity and inclusion were discussed (RAG, 2022).
Despite my virtual experience with UMA STEN, the intimacy I experience in the process of Kurt’s curatorship allows me to explore this manifestation in breadth and depth. The whole reveals a dialectical tension or a wisdom that arises from a dream state, because the wider and deeper I look and dive, the more the feeling of dreaming engulfs me too. Henk Manschot (2020) argues that the dream connects the day and night side of life and opens a creative dimension. Sigmund Freud (quoted in Gay, 2006) sees dreams as meaningful, amazing or pointless psychic achievements. I wonder if dreams can calm the mind in times of crisis. That is why I find it interesting to use art as a dream space to look for alternatives so that one can keep their head cool in the mass hysteria of our time. For example, for the outcome of Kurt’s previous curatorial role, I have assumed that manifestation is an alternative to pave our way to hopeful insights into current tensions. A characteristic of this zeitgeist is nationalism, which has become a culture that bears all the hallmarks of a “nano-racism”: a form of hatred that penetrates the microscopically fine fibers of society. It is “a way in which the subject shifts onto the Other the intimate shame he feels for himself”, with the Other acting as a scapegoat according to Achille Mbembe (2017). Similarly, the spirit of our politics is “a merry, brainless, totally idiotic nano-racism, which takes pleasure in wallowing in ignorance and claims the right to stupidity”. Is this situation comparable to the fire-purification phase that our zeitgeist must undergo to reach its apotheosis?
A statement by Alida Neslo appears on my retina. We are having lunch somewhere when she says to me: “I don’t have roots, I have feet”. This view is in line with ‘the ethic of the passer-by’ and with insights that come up in conversations between Kurt Nahar and me about performing ethnicity and gender. This ethic presupposes a split power “divided into different nuclei” and lack of “a unique center of the world” (Mbembe, 2017), because perhaps the future of the imagination we call the state no longer has citizens because the passer-by detaches from everything or renounces almost everything.
Becoming-human-in-the-world is to be on the road. This metamorphosis is possible because, according to Mbembe (2017), “becoming-human-in-the-world [is] not a matter of birth, lineage or race”. In UMA STEN, Kurt emphasizes this. With this he adds to the fight for equal rights, opportunities, and respect for everyone by showing work by “female artists of different generations, different cultural backgrounds and different relationships with the Netherlands and Suriname” (RAG, 2022). This makes UMA STEN inclusive, also because artists of different sexes are considered to belong to the feminine gender here. Migration background of participating artists and complex interpretations of ethnicity and gender appeal to Kurt, so I find a correlation between ‘the ethics of the passer-by’ and UMA STEN. Mbembe (2017) claims the following about this passer-by: it is “the one who has his roots elsewhere, temporarily stays somewhere as a guest and returns when the time is right”.
I am sitting in my own thinking and ask myself: what is the gender of our time? I am convinced of the changing gender roles of time, and that something feminine is now being displayed. Because of this feeling, I find UMA STEN very powerful. More than that, Els Tjong Joe Waiand Kurt Nahar have put down a solid blueprint here with their choice of images. In such a way that not only the male muscles are taken for granted, because the complex layering of the artwork She, which has been chosen as an image, intertwines things like criticism, hope and beauty. I see She as a radical twist on our experience of the feminine. Els is “a Surinamese artist who, after years of living and working in Europe, returned to Suriname for good in 2009 and continued her art career here” (RAG, 2022). Her one-liners especially appeal to Kurt. The works drawn with watercolor, ink or pen on paper that emerge from her brush/pen like a cannonade during the COVID-19 pandemic are also socially and politically critical. Her works remind me of new ways of experiencing ‘being and time’; of looking at what comes our way and giving meaning to what we ourselves are part of. Against that background and the strong socio-political questions in her work, I think Els’s work is important for our time. In short, I hope that what Els does can contribute to changing the collective Being; the reverse spell as I ‘taste’ it in UMA STEN through the interpretation that Kurt gives to this. I therefore understand why he chooses Els as local master and positions her on a stage where the feminine is given space.
UMA STENgoes beyond humanism. It seems to me that this manifestation is heading towards the debate about a “planetary” humanity as an alternative to “the dead ends of humanism”. Planetary humanity is a new way out of the deadlock in which the Western discourse on “human” has reached. It is based on a spatiality “in which every human subject can again become the bearer of his word, his name, his actions and his desires” (Mbembe, 2017).
My spontaneous thought at UMA STENis Friedrich Nietzsche’sÜbermensch. As Mbembe (2017) argues, becoming-human-in-the-world, and being Übermensch, is not a matter of birth, lineage, or race. But becoming-human-in-the-world undergoes a change of form that arises from meeting an Other, as Emmanuel Levinas (cited in Keij, 2021) notes. Such an encounter – in which we essentially open ourselves to the unknown – leads to self-awareness and opens a “place” in which culture is the place in which the “wider man” emerges. For the earth has been “nothing but a great prison for this metal-man, this moneyman, this woodman, and this fluid-man condemned to endless metamorphosis” (Mbembe, 2017).
What I feel at UMA STEN is security. Perhaps because of my knowledge of Kurt’s focus on grandmothers, I associate this manifestation with the image of the mother? In his next and final curatorial assignment, Kurt addresses other aspects of the now, which further increases my need for security. In addition to being an object that satisfies hunger, psychoanalysis sees the maternal image as the first object of love and protection against dangers (Freud, quoted in Gay, 2006). That’s why UMA STENreminds me above all about connection.
Finally, I conclude that for Martin Heidegger we are free to die our own death. In this way, according to him, we are also free to live our own lives. But death is a comedy, a game that is neither more nor less than how the human subject consciously fools “himself” (Mbembe, 2017). With UMA STEN, Kurt not only reminds us of this, but above all that today’s catastrophe is the predecessor of the apotheosis that will be tomorrow.
Sources:
P. Gay, Het onderbewuste: De draagbare Freud. Een keuze uit zijn werk, 2006
J. Keij, Tijd als kwetsbaarheid in de filosofie van Levinas, 2021
H. Manschot, Blijf de aarde trouw: pleidooi voor een nietzscheaanse terrasofie, 2020
A. Mbembe, Een politiek van vijandschap, 2017
Readytex Art Gallery, Press release exhibition UMA STEN, 2022
Miguel E. Keerveld(Suriname, 1982) works in conjunction with the brand EdKe and the performance persona Tumpi Flow. Educated in civil technical engineering, ‘he’ operates with focus on visual language and creative writing. As a hybrid-intuitive concept, ‘she’ performs political interventions related to social practice. As researcher ‘it’ is focused on activating performative politics and manifesting rituals, both related to creative counseling and civic engineering of a cyborg feminist project.
For the month of March Readytex Art Gallery (RAG) has a new exhibition on display on the ground floor. It is one that is particularly interesting, as it reflects on the current socio-political situation in our country. Curated by Aruna Mungra, Kurt Nahar and Dhiradj Ramsamoedj, the exhibition, titled Here and now. Are we in this together? raises critical questions about leadership, corruption, favoritism, poverty and the economic downfall, but also about the underlying sense of division that is being fed, and fed on, by our leaders.
Image may be NSFW. Clik here to view.On the left: John Lie A Fo, Nothing has changed, mixed media on canvas, 200x150cm, 2017 / PHOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG)
The scene is poignantly set from the moment you approach the gallery, with a large painting by John Lie A Fo titled Nothing has changed. The imagery reflects on the oppression and exploitation that started with colonialism by the Europeans, and which can still be seen today, think for example of neocolonialism and the way many modern leaders still rule in this day and age. At the same time, it also references the ongoing struggle of the Indigenous for their territorial rights. This work is flanked by two smaller paintings of the same artist, which on the surface display a more positive and playful imagery, but which were chosen by the curators as metaphors for favoritism and poverty. Nearby works from other artists are symbolic of many politicians’ double agendas, often putting personal gains above the well-being of society as a whole. Immediately eye catching among the predominantly black and gray collection in the main hall, is an impressive large triptych by Sunil Puljhun, Tears of a Nation 1-3, in which the artist uses iconic Surinamese imagery to reflect on the dire state of the country’s finances, politics and the faith of the people in a better future.
The exhibition is filled with many other striking artworks selected by the curators because they either directly or metaphorically touch on prevailing issues undermining the progress and the wellbeing of our country. Balancing out the exhibition however, are a number of artworks, by Reinier Asmoredjo and Paul Chang for example, that do reflect hope for a better future together. And quite importantly also, certain pieces chosen for their symbolic call for critical self-reflection, stressing the need for people to work together instead of against each other, to work on their own development and thus make their own contribution to the progress of the country.
So, to join in and learn more about this important dialogue and the choices that the curators made, please visit Here and now. Are we in this together? The exhibition is on display until Saturday, April 1, 2022.
+++
Gedurende de maand maart heeft Readytex Art Gallery (RAG) een nieuwe expositie op de begane grond. Deze expositie is vooral interessant, omdat hiermee gereflecteerd wordt op de huidige sociaal-politieke situatie in ons land. Samengesteld door de curators Aruna Mungra, Kurt Nahar en Dhiradj Ramsamoedj en getiteld Hier en nu. Staan wij er samen voor? roept de expositie kritische vragen op over leiderschap, corruptie, vriendjespolitiek, armoede en economisch verval, maar ook over onderbuikgevoelens van verdeeldheid die gevoed en vervolgens gebruikt worden door onze leiders.
De scène wordt treffend neergezet vanaf het moment dat je de galerie betreedt, met een groot werk van John Lie A Fo getiteld Nothing has changed. Het beeld is een weergave van de onderdrukking en uitbuiting die begon met het kolonialisme door de Europeanen en die nog steeds aanwezig is in het heden, denk aan neokolonialisme, maar ook aan hoe vele moderne leiders nog steeds regeren vandaag de dag. Tegelijkertijd kan het ook gerelateerd worden aan de situatie van de Inheemsen toen en nu, en aan hun voortdurende strijd voor de erkenning van hun grondenrechten. Dit werk wordt geflankeerd door twee kleinere schilderijen van dezelfde kunstenaar, die op het eerste gezicht een meer positieve en speelse beeldtaal lijken te hebben, maar die door de curators gebruikt worden als metaforen voor vriendjespolitiek en armoede. Omliggende werken van andere kunstenaars zijn symbolische referenties naar politici en hun dubbele agenda’s en de manier waarop ze vaak eigen gewin vooropstellen aan het belang van de totale gemeenschap. Onmiddellijk in het oog springend in de grotendeels zwart en grijs ingerichte grote zaal, is een indrukwekkend groot drieluik van Sunil Puljhun, Tears of a Nation 1-3, waarin de kunstenaar iconische Surinaamse beelden gebruikt om te verwijzen naar de trieste staat van het land met betrekking tot de economie, politiek en het geloof van het volk in een betere toekomst. De expositie is gevuld met vele andere opvallende kunstwerken die door de curators geselecteerd zijn omdat zij direct of symbolisch ingaan op heersende kwesties die het welzijn en de vooruitgang van ons land ondermijnen. De expositie wordt echter ook in balans gehouden door kunstwerken van bijvoorbeeld Reinier Asmoredjo en Paul Chang, die wel reflecteren op hoop voor een betere toekomst samen. En heel belangrijk zijn enkele werken die gekozen zijn voor hun symbolische oproep tot kritische zelfreflectie en die benadrukken dat mensen met elkaar moeten samenwerken in plaats van tegen elkaar; dat het volk moet werken aan zijn eigen ontwikkeling om zodoende ook zelf bij te dragen aan de opbouw van ons land. Om mee te doen en meer te ontdekken over deze belangrijke dialoog en de keuzes van de curators, moet u beslist een bezoek brengen aan de expositie Hier en nu. Staan wij er samen voor? De expositie is geopend tot en met zaterdag 1 april 2022.
When: Opening Thursday April 6, 2023, 7:30 pm, the gallery will be open from 7:00-9:00 pm. Open from Friday April 2nd, 2023 until Saturday April 29st, 2023, during the regular opening hours from Monday-Friday from 8:00 am-4:30 pm, and on Saturday from 8:30 am-1:30 pm
Mark your calendars for a special exhibition that Readytex Art Gallery(RAG) is organizing in association with DVCAI (Diaspora Vibe Cultural Arts Incubator) from Miami, Florida, as part of their third International Cultural Exchange Project to Suriname. During the exchange program that will run from March 30, until April 8, 2023, artists from both countries, with diverse backgrounds and working in various media, will converge to explore the concept of ‘cultural Diaspora’, intellectually and creatively.
As a highlight of the exchange, the exhibition titled CULTURAL CURRENTS: Miami meets Paramaribo, opening on Thursday April 6, 2023, at 7:30 pm, will feature work by the 12 visiting Miami artists and 18 Surinamese artists affiliated with Readytex Art Gallery.
On Saturday, April 1, 2023, at 11:00 am until 12:00 pm, DVCAI Founder|Curator, Rosie Gordon-Wallace will give a presentation at Readytex Art Gallery, during which she will speak about her journey in the Arts and chronicle the facts that support the difficulty in defining Caribbean Art. She will also delve deeper into conversations about exhibitions and structures of support for under-recognized artists who operate outside of university art programs, commercial galleries, or museums.
RAG and DVCAI look forward to welcoming you at the opening of the exhibition, and hope you will also join the presentation by DVCAIFounder | Curator Rosie Gordon-Wallace on Saturday, April 1, 2023, at 11:00 am in Readytex Art Gallery. CULTURAL CURRENTS: Miami meets Paramaribo, will remain on view until Saturday, April 29, 2023.
+++
See our next blog post with poetic reflections, in words and images, by Kurt Nahar, the artist who will guide the group from Miami, Florida, (and the Caribbean) as a host, in his own unique way.
Bezoek ook onze volgende blogpost met poëtische bespiegelingen in woord en beeld van Kurt Nahar, de kunstenaar die als gastheer op zijn eigen wijze de groep uit Miami, Florida, (en het Caribisch Gebied) zal begeleiden.
+++
[March 26, 2023]
Image may be NSFW. Clik here to view.Preparing, loading, inspired by Culture. #ReadytexArtGallery #dvcai #ArtFusion / TEXT & PHOTO Kurt Nahar, 2023Image may be NSFW. Clik here to view.Preparing my own art altar in my studio for big things to come this March. #RosieGordonWallace #dvcai with 17 artists visiting Suriname. When you see beautiful things you get inspired. / TEXT & PHOTO Kurt Nahar, 2023
For the third time Readytex Art Gallery(RAG) in Paramaribo, Suriname, and DVCAI (Diaspora Vibe Cultural Arts Incubator) from Miami, Florida, are part of an International Cultural Exchange Project. During the exchange program that will run in Suriname from March 30, until April 8, 2023, artists from both countries, with diverse backgrounds and working in various media, will converge to explore the concept of ‘cultural Diaspora’, intellectually and creatively.
As a highlight of the exchange, the exhibition titled CULTURAL CURRENTS: Miami meets Paramaribo, opening on Thursday April 6, 2023, at 7:30 pm, will feature work by the 12 visiting Miami artists and 18 Surinamese artists affiliated with Readytex Art Gallery.
In this blog post we offer the poetic reflections by Kurt Nahar, the artist who will guide the group from Miami, Florida (and the Caribbean), as a host, in his own unique way. We will update this blog post during the days to come.
In deze blogpost bieden wij u poëtische bespiegelingen van Kurt Nahar, de kunstenaar die als gastheer op zijn eigen wijze de groep uit Miami, Florida (en het Caribisch Gebied), zal begeleiden. We zullen deze blogpost de komende dagen regelmatig updaten.
Image may be NSFW. Clik here to view.Back 2 Back Belly 2 Belly, I am who i Am, nothing more nothing less and me na seh nothing more. Thank you for the inspiration. Tamara meh kome baka fu geniet anga unu … / TEXT & PHOTO Kurt Nahar, 2023Image may be NSFW. Clik here to view.Preparing, loading, inspired by Culture. #ReadytexArtGallery #dvcai #ArtFusion / TEXT & PHOTO Kurt Nahar, 2023Image may be NSFW. Clik here to view.Preparing my own art altar in my studio for big things to come this March. #RosieGordonWallace #dvcai with 17 artists visiting Suriname. When you see beautiful things you get inspired. / TEXT & PHOTO Kurt Nahar, 2023
Sinds het begin van de coronapandemie, in 2020, zoomen Marieke Visser, Ellen de Vries & Myra Winter regelmatig over het thema dat hen na aan het hart ligt: de beeldende kunst van Suriname. Zij delen hun kennis, archieven en inzichten met elkaar – en nu ook met de SAX-lezers – en kijken als het ware gezamenlijk door een caleidoscoop, doen mooie ontdekkingen en proberen hiaten in de kennis op te vullen. Hun droom is een toegankelijke databank creëren over de Surinaamse kunstwereld. Wilt u helpen deze droom te verwezenlijken, zodat meer blogposts als deze mogelijk gemaakt worden? Of heeft u suggesties waar wij onze kijker nog meer op kunnen richten? Stuur een mail met wat u kunt betekenen voor ons naar srananart@gmail.com.
In deze blogpost kijken we naar de gebroeders Alphons Faverey (Alphonsus Ignatius Faverey, roepnaam: Fons, 1900-1979) en Anton Faverey (Antonius Thomas Faverey, roepnaam: Anton, Tonny, 1905-1981). Het geboortehuis van de gebroeders Faverey stond aan de Van Idsingastraat 9, Paramaribo, Suriname. Deze twee broers hebben een mooi oeuvre achtergelaten dat tot nu toe onderbelicht is geweest, en meer aandacht verdient. Deze keer een uitgebreide kennismaking met een slideshow van een deel van Antons mooie werk uit de Collectie Feinland. Een volgende keer kijken we naar de werken die zich bevinden in de privécollectie van de familie Faverey en die bij het Surinaams Museum … Kent u werk van de broers? Weet u waar zich werk bevindt? Ook daarvoor mag u ons mailen op bovenstaand adres.
Image may be NSFW. Clik here to view.De drie broers Alphons, Joseph & Anton Faverey. Joseph Gabriel Faverey (1909-1996) was arts, in Indonesië. Hij werd geboren in Suriname en overleed in Nederland. Joseph was zeer muzikaal en speelde viool. Hij is onder meer de vader van Mavis Faverey die woonachtig is in Denemarken en een tijd een galerie runde waar ze ook kunstenaars van Surinaamse afkomst presenteerde. Van Joseph zijn vier schilderijen bekend / FOTO Courtesy Familie Faverey
Faverey is een bekende familienaam in Suriname. Dat die naam niet bij alle kunstliefhebbers – vooral die in Nederland – een bel doet rinkelen, is misschien niet zo vreemd. “Dienen en niet verdienen” en “Trots is egoïsme” waren de bescheiden motto’s van de gebroeders Faverey die aan het begin van de vorige eeuw in Paramaribo werden geboren in een onderwijzersgezin. Valse bescheidenheid? Zij kunnen met hun hoogwaardige, figuratieve en kleurrijke lokale landschappen, stadsgezichten en portretten van ‘volkstypen’ immers worden gezien als de chroniqueurs van het koloniale Suriname. Dat moet de reden zijn geweest dat de bekende Franse cartoonist Georges Jauneau (1882- 1928) in 1919 de toen 19-jarige Alphons Faverey vroeg samen te exposeren in de benedenzaal van Loge Concordia en prinses Beatrix bij haar bezoek in 1958 aan Suriname tijdens een groepstentoonstelling georganiseerd door het Cultureel Centrum Suriname (CCS) in het Kabinet van de gouverneur werk van Anton Faverey selecteerde. Het was bovendien de kritische toenmalige directeur van het Stedelijk Museum Amsterdam, Willem Sandberg(1897-1984), die Anton Faverey aanmoedigde werk op te sturen. Of dat gebeurde is onbekend; in elk geval ontbreekt hun werk nagenoeg in Nederlandse musea. In Suriname heeft het Surinaams Museum slechts enkele werken in bezit. Ook in de Staatscollectie van Suriname zijn werken van de beide broers opgenomen. Hun bescheidenheid stond grotere bekendheid in de weg.
De levensgeschiedenissen van Alphons en Anton Faverey bieden een inkijkje in het toenmalig kunstklimaat. Een professionele opleiding was er niet, hun eerste artistieke vaardigheden deden de Favereys op bij reizende kunstenaars als de Griek John Pandellis (1896-1965) en de eerdergenoemde Jauneau. In die tijd was het zeker niet mogelijk om van kunst te leven. Alphons was arts, oogarts, en later, van 1955 tot 1958, ook minister van Volksgezondheid en directeur van het Diakonnessenhuis, die schilderde in zijn vrije tijd. Anton werd (teken)leraar op de Hendrikschool en de A.T. Calorschool en was ook als musicus (cello en gitaar) zeer verdienstelijk. De broers bewogen zich in een tijdperk waarin het kunstonderwijs zich professionaliseerde en er een brug werd geslagen tussen de kunstenaar en zijn publiek in de vorm van tentoonstellingen bij onder meer de tentoonstellingsruimte van de firma Varekamp & Co in de Domineestraat in Paramaribo en de eerste Nationale Kunstbeurs, in 1965. Alphons en Anton Faverey waren nationalisten van het eerste uur in hun zoektocht naar een eigen Surinaamse stijl en identiteit, een eigen Surinaamse School, lang voordat de onafhankelijkheid van Suriname in zicht was. Hun schetsboeken, tekeningen en werken laten zich niet alleen lezen als een bijzondere cultuurgeschiedenis van het (post)koloniale Suriname, maar ook van de andere Koninkrijksdelen: Nederland en Indonesië, waar ze voor korte tijd verbleven. Alphons maakte de verschrikkingen van de jappenkampen aan den lijve mee en legde die haarscherp vast in zijn schetsboeken. Kortom: de namen van deze twee belangrijke kunstenaars mogen niet ontbreken in de canon van de gedeelde kunstgeschiedenis van Suriname en Nederland.•
+++
In gesprek met Robby Faverey
Veel informatie voor de caleidoscoop is afkomstig van Robby Faverey(Paramaribo, 1948), zoon van Anton Faverey. Via mail en ook enkele live ontmoetingen werd er informatie en anekdotes uitgewisseld.
Over het verschil tussen de kunst van Alphons en Anton, zegt Robby Faverey– beroepsmusicus – dat zijn vader Anton schetsmatig werkte, oom Alphons was van de details.
Ook beschrijft Robby zijn vader Anton als iemand van de momentopnames.
Robby toont in bovenstaand filmpje een schetsje dat zijn vader van hem maakte als jongetje spelend op het bed; een moment dat spontaan door zijn vader werd vastgelegd.
Werk van Anton Faverey werd geselecteerd voor de tentoonstelling (en catalogus) Hedendaagse kunst uit Suriname, onder auspiciën van STICUSA in Arti et Amicitae in 1967. Opmerkelijk is dat hij zich in deze catalogus niet zo zeer als representant van de moderne kunst liet vastleggen, maar als musicus. Achter deze gitaar gaat nog een verhaal schuil …
Anton is hier gefotografeerd met een hele dure gitaar; een Hermann Hauser1 uit Duitsland. “De Stradivarius onder de gitaren”, volgens Robby Faverey. “Het verhaal is aldus. Mijn vader kocht bij Kersten een grammofoonplaat waarop de wereldberoemde Spaanse gitarist Andres Segovia speelde op een Herman Hauser 1-gitaar. Bij het horen hiervan ging een wereld van klankkleuren voor Anton, mijn vader, open. Wat een verschil met de goedkope gitaar (gekocht bij Kersten) waar hijzelf op speelde. Koste wat koste moest hij ook zo een gitaar bemachtigen.
Aangezien opa Jacobus het geld van Anton al jaren beheerde moest hij in overleg met opa.
Toen die vernam waarvoor hij het geld wilde gebruiken – dat was in die tijd (jaren dertig) een enorm bedrag – zei hij: “Anton je gaat toch niet zoveel geld betalen voor een balata-en-gold-digger-instrument?!” In die tijd kwamen er veel goudzoekers uit de Caribische eilanden. Toen was Anton voor het eerst in zijn leven brutaal tegen zijn vader en zei: “Ja maar het is mijn geld!” En zo werd er voor de Hauser-gitaar geld overgemaakt. Maanden gingen voorbij, een jaar hij hoorde maar niets. Opa Jacobus zei: “Ik had je gewaarschuwd!” Na anderhalf jaar kwam er bericht dat de gitaar was verstuurd.
Robby: “Anton Faverey is bekend bij de familie Hauser. Zij houden een lijst bij van alle gemaakte gitaren en de eerste bezitters. Mijn vader heeft jarenlang correspondentie gehad met deze familie. Nu zijn er vier generaties Hauser. Enkele jaren geleden bezocht ik het atelier en ontmoette Hauser 3-vader en Hauser 4-dochter (de eerste vrouwelijk Hauser). Wachttijd voor de levering van zo’n gitaar is tussen de zeven en tien jaar.”
+++
Slideshow werk Anton Faverey in Collectie Feinland
Anton Faverey exposeerde in Suriname onder andere in het Kunstcentrum Pro Arte van het echtpaar Feinland. De joodse, in Wenen geboren violist Alexander Feinland (1900-1967), vluchtte in 1938 voor de naziterreur in Europa naar Suriname, samen met zijn vrouw: de Amsterdamse celliste Johanna AlbertineElisabeth (Bep) Bos Janszen (1896-1988). Hier gaf het in Europa vermaarde duo concerten en wijdde het zich volledig aan de schone kunsten. In hartje Paramaribo verrees aan de Hofstede Crulllaan 3A een prachtig woonhuis, tevens kunstcentrum, met een akoestiek die klonk als een klok. Kunstcentrum Pro Arte, zoals het genoemd werd, deed dienst als concertzaal voor de lokale musici. Er werden onder andere koorlessen, poppentheatervoorstellingen en kunstexposities georganiseerd. Een van de exposanten was dus Anton Faverey. Na de oorlog verlieten de Feinlands Suriname om na omzwervingen weer terug te keren naar Nederland.
De werken in onderstaande slideshow komen uit de Collectie Feinland, eigendom van Michiel van Kempen. Enkele afdrukken werden gepubliceerd in het kunstblad Pro Arte, het ‘Tijdschrift der Schoone Kunsten’, het tijdschrift van de Feinlands dat op 20 januari 1940 voor het eerst verscheen. De copyrights op de beelden berusten bij de erven Faverey. De foto’s voor de slideshow zijn gemaakt door Ellen de Vries.
Image may be NSFW. Clik here to view.1. Anton Faverey, Gama Annie, tekening, potlood of houtskool, 22x15cm, 1942. Collectie Feinland
Image may be NSFW. Clik here to view.2. Anton Faverey, Bedelares (?), tekening, 26,5x18cm, 1942. Collectie Feinland
Image may be NSFW. Clik here to view.3. Anton Faverey, zonder titel, tekening, houtskool, potlood, 16x18cm, 1942. Collectie Feinland
Image may be NSFW. Clik here to view.4. Anton Faverey, Mariënburg, houtskool, 21x30cm, 1942. Collectie Feinland
Image may be NSFW. Clik here to view.5. Anton Faverey, zonder titel, houtskool, 25x22cm, 1942. Collectie Feinland
Image may be NSFW. Clik here to view.6. Anton Faverey, zonder titel, houtskool, 30x41cm, 1942. Collectie Feinland
Image may be NSFW. Clik here to view.7. Anton Faverey, zonder titel, potloodtekening, 30x20cm, 1943. Collectie Feinland
Image may be NSFW. Clik here to view.8. Anton Faverey, Blinde, potloodtekening, 30x19cm, 1943. Collectie Feinland
Image may be NSFW. Clik here to view.9. Anton Faverey, zonder titel, mixed media, potlood en gouache?, 34x27cm, 1945. Collectie Feinland
Image may be NSFW. Clik here to view.10. Anton Faverey, zonder titel, houtskooltekening, 23x13cm, 1959. Collectie Feinland
Image may be NSFW. Clik here to view.11. Anton Faverey, Boomstronk, houtskooltekening, 21x25cm, 1959. Collectie Feinland
Image may be NSFW. Clik here to view.12. Anton Faverey, Boomlandschap, houtskooltekening, 21x25cm, 1959. Collectie Feinland
+++
Twee werken van Alphons Faverey
Image may be NSFW. Clik here to view.Alphons Faverey, Het volk van Suriname met Jezus, olieverf op paneel, afmetingen nog onbekend, 1962. Collectie Diakonessenhuis, Paramaribo / FOTO Nicole Tong SangImage may be NSFW. Clik here to view.Alphons Faverey, Begrafenis in de regen, olieverf op onbekend medium, 34x52cm, 1969. Afgebeeld in Farawe van Emile Meijer. Collectie onbekend. Indien iemand weet waar dit schilderij zich bevindt graag contact opnemen met één van de auteurs van deze blogpost, srananart@gmail.com / FOTO uit Farawe, Emile Meijer
Marieke Visser woonde als kind achtereenvolgens in Saoedi-Arabië, Burundi, Thailand en Suriname. (En tussendoor, maar dat lijkt zo niet noemenswaardig, in Nederland. Onder meer in de saaiste stad van Nederland.) Zij woont en werkt in Suriname als freelance schrijver en redacteur en werkt mee aan projecten over kunst & cultuur, geschiedenis en toerisme. Het thema in haar literaire werk is de zoektocht naar identiteit, of zoals zij zelf zegt: ‘een zoektocht waardoor ik mij thuis voel in Suriname, een land dat worstelt met dezelfde vragen als die ik mijzelf stel’. Zij werkte onder meer mee aan de bundel Nola Hatterman. Geen kunst zonder kunnen (Waanders, 2021). Tevens is zij hoofdredacteur van het Surinaamse digitale platform over beeldende kunst Sranan Art Xposed.
Ellen de Vries verhuisde op haar 18e vanuit Drenthe naar Amsterdam en pendelt sinds 1998 regelmatig op en neer tussen Suriname en Nederland. Ze is onderzoeker, schrijver en publicist; in haar multimediale producties toont zij bijzondere belangstelling voor het gedeelde verleden van Suriname en Nederland. Het was in Paramaribo dat haar liefde voor de beeldende kunst werd gewekt.
Van vrolijke reisverhalen tot grimmige kampverslagen; een inkijkje in de schetsboeken van de broers uit het privéarchief van Robby Faverey …
Over het reisverslag van Anton dat hij maakte van de reis naar Belém, Brazilië, de gedetailleerdheid daarvan, zegt Robby dat dit vermoedelijk uniek in zijn soort is.
Image may be NSFW. Clik here to view.Rinaldo Klas, Our choices determine our inner world, acrylic on canvas, 120×79.3cm, 2017 / PHOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG)
Op 8 februari 2023 werd Readytex Art Gallery (RAG) 30 jaar oud. Deze bigi yari werd gevierd met de expositie ECOLOGY – 30 years Readytex Art Gallery die werd gecureerd door Aruna Mungra, Rinaldo Klas en mijzelf. Ik koos ervoor vanaf een afstand betrokken te zijn en merkte dat er mooie dingen gebeurden. In januari 2023 deed Kurt Naharde aftrap naar de volgende fase bij RAG met OPO YARI: een kunstmanifestatie als stap naar the next level. Maar wat is dat precies?
In december 2022 concluderen we dat de tijd is aangebroken voor een volgende fase … Een nieuw begin! Niet slechts bij RAG, maar vooral in Suriname, dat al meer dan te lang in de ban van ellende is. Tekenend is dat vreugde en frustratie hier hand in hand gaan. Van nabij en vanaf een afstand zien we een roller-coaster ride: op en neer, heen en weer. Niet alleen in december 2022 ervaren we deze ‘singulariteit’. Het lijkt er in Suriname bijna surrealistisch aan toe te gaan, waarom vooral de maand februari voor mij in het teken staat van het zo typisch Surinaamse vermogen, waarin frustratie en feesten samengaan. Echt alakondre-fasi dus. Ook in februari 2023 manifesteert de alakondre-climax zich weer. Wat voel ik hierbij en waar denk ik in dit verband aan? Eerst relateer ik de februari-situatie aan Manifestatie 1980-1989: Surinaamse verhalen van vreugde en verdriet. Daarom verlang ik het liefst naar stilte. Maar deze bijzonderheid en de onzichtbaarheid achter deze manifestaties roepen juist meer vragen bij me op. Misschien wil de huidige situatie het tegenovergestelde: geen stilte meer. Ik worstel niet alleen met een gevoel van onmacht, wat maakt dat ik nog geen plek kan geven hieraan, maar ben geworpen in emoties voorbij frustratie … Ook voorbij vreugde en verdriet. Dan valt me iets op: we zijn verwikkeld in een toestand van geworpenheid. De mens is geworpen in een bepaalde omgeving, volgens Martin Heidegger. Maar de mens is zichzelf ook vooruit in het ontwerpen van zijn eigen leven, stelt hij vast en vindt dat de zin (of betekenis) van ‘zijn’ de tijd is. Voor Heidegger keren verleden, heden en toekomst terug op het niveau van het Dasein (het er-zijn) als ‘geworpenheid’, ‘articulatie’ en ‘ontwerp’ (Gadamer, 2023). Ik ben nogal benieuwd naar hoe dit er-zijn zich afspeelt in ons collectieve bewustzijn. En vooral: wat kunnen we er zelf aan doen?
Image may be NSFW. Clik here to view.Kenneth Flijders, I shall call you Adam, mixed media on hardboard, 55x125cm, 2011 / PHOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG)
Behalve één van de curators is Rinaldo Klas ook de erekunstenaar van de expo in februari. Hij is vanaf het prille begin van RAG een belangrijke steunpilaar. Geïnspireerd door een selectie uit zijn werk zijn de thema’s mens/natuur, spiritualiteit en abstractie vastgesteld voor deze manifestatie (RAG, 2023). Daarom is zijn artistieke oeuvre gebruikt voor de bigi-yari-viering van RAG en is zijn werk de inspiratie voor de vorm en de inhoud van ECOLOGY – 30 years Readytex Art Gallery. Hierin hebben bezoekers tussen 9 februari en 4 maart 2023 de gelegenheid gehad om een visuele reis in de kunstontwikkeling te maken, volgens de route mens/natuur, spiritualiteit en abstractie. Ik denk dat degene die goed heeft durven kijken naar het ecosysteem dat RAGde Surinaamse kunst biedt, veel meer heeft kunnen proeven. Ik voel dat de intentie van ALAKONDRE: A Space in Time, in relatie tot collectieve geworpenheid, hier gestalte krijgt. Naar Heideggers model is de vraag: Wat is de zin van er-zijn en hoe krijgen we er zicht op?
Ecosysteem
Bij de term ecosysteem denk ik onder andere aan diversiteit en samenhang. Volgens Aruna Mungra is in ECOLOGY – 30 years Readytex Art Gallery ecosysteem vooral gebruikt voor “de wisselwerking en kruisbestuiving […] van verschillende partijen die betrokken zijn” bij het geheel. Zo uit Marieke Visser zich bij de opening van deze expo: “Dankbaar […] dat RAG er is en dat we deel mogen zijn van het alakondre-ecosysteem dat het inmiddels is”. Dit systeem betreft niet alleen kunstenaars, kopers en/of verzamelaars, publiek en/of het team dat het steeds mogelijk maakt om ruimte en tijd voor diverse kunstmanifestaties en wat erbij komt kijken beschikbaar te stellen. In deze ecologie verblijft ook de ongrijpbare afhankelijkheid van mysterieuze belanghebbenden en de gehele Surinaamse samenleving, want alle belanghebbenden beïnvloeden ons alakondre-ecosysteem omdat alle partijen direct en indirect op elkaar inspelen, zoals RAG vaststelt (RAG, 2023).
RAG organiseert de expositie niet alleen om te prikkelen. De galerie nodigt ons juist uit om na te denken over het belang van onze eigen kunstecologie. Voor directeurMonique NouhChaia SookdewSingis het goed als dit systeem de beeldende kunst in Suriname in stand houdt omdat artistieke kritiek, innovatie, ethiek en grensverlegging kunnen bijdragen aan duurzaamheid voor allen. Want zoals ik het zie, vormt het ecologisch geheel ook in de kunst een (t)huis. Wikipedia: ecologie is de leer van de huishouding van de natuur. In mijn beleving geldt dit ook voor de cultuur. In de ecologie wordt vooral naar systemen gekeken als onderdeel van biologie of technologie. De wisselwerking tussen organismen, mechanismen, leefgemeenschappen en de omgeving is dus een ecosysteem volgens Ensie. RAG laat een divers beeld zien in haar 30-jarige ecosysteem. In haar ondersteuning aan het lokale kunstmilieu demonstreert ze haar kunstecologie als artistieke interactie van mens en alles voorbij de mens. Daarom is de benadering van ecologie in ECOLOGY – 30 years Readytex Art Gallery gericht op wisselwerking en de kruisbestuiving die ervoor zorgt dat we gezamenlijk, en ondersteund door bijzondere cultuur- en natuurkrachten, kunnen werken aan verduurzaming van de Surinaamse maatschappij. Daarom is het zo belangrijk het klimaat in de Surinaamse kunst de nodige aandacht, ondersteuning en waardering te geven.
Bij ecologie denk ik ook aan een systeem dat fungeert op basis van patronen. De PDCA-cyclus is zo’n patroon. PDCA staat voor Plan, Do, Act en Check en is een model om zelfvoorzienend te kunnen opereren omdat het ervoor zorgt dat een systeem zichzelf continu verbetert. In mijn werk als beoordelaar van managementsystemen pas ik dit ecologische fenomeen altijd toe. Dan spelen de volgende zaken op alle niveaus. Plan: Hoe bepalen relaties met stakeholders de netwerken waarvan zo’n organisme afhankelijk is? Do: Wat zijn cruciale zaken die als in- en output fungeren binnen de complexiteit van die ecologie? Check: Wanneer moet worden bijgesteld zodat het systeem kan voortbestaan? Act: Welke duurzame acties zijn nodig? In een ideale situatie van een goedwerkend systeem, gaat de PDCA-cyclus vanzelf; zowel in de natuur als in de cultuur. Wikipedia stelt dat een ecosysteem de volgende kenmerken heeft:
Afhankelijk van netwerken die uit diverse relaties zijn opgebouwd
Circulatie van energie en materie waarin output ook input is
Een dynamisch evenwicht dat zorgt voor duurzaamheid
Een open systeem dat zelfherstellendis om verstoringen op te vangen
Focus en samenstelling
ECOLOGY – 30 years Readytex Art Gallery toonde kunstwerken uit drie decennia. Uit de ecologie van RAG, die al 30 jaar doorlopende kruisbestuiving en wisselwerking tot stand brengt, werden kunstwerken gekozen om haar kunstontwikkeling met het publiek te delen. De keuze werd gemaakt op basis van een selectie uit het werk van Rinaldo Klas wat de katalysator is geweest voor focus en samenstelling van deze expositie. “Geïnspireerd door deze selectie stelden de curators een chronologisch opgebouwde collectie samen bestaande uit werk van alle aan de galerie aangesloten beeldend kunstenaars, gerangschikt naar de onderling met elkaar verbonden thema’s.” (RAG, 2023) Hoewel ECOLOGY – 30 years Readytex Art Gallery ook een moment van bezinning is – om te bedanken voor ondersteuning in de afgelopen dertig jaar en stil te staan bij wat het artistieke ecosysteem van RAG te bieden heeft – weerlegde de expositie vooral ook datgene waar ook Rinaldo zijn kunst ons aan herinnert: de balans tussen het menselijke en het anders-dan-menselijke. Aan de oppervlakte toonden de werken in de expo diversiteit van onder andere de mens, de flora en de fauna die Suriname rijk is. Echter zag ik meer gebeuren onder de oppervlakte van deze manifestatie.
Als voorbeeld neem ik munayniyuq. Zoals alakondre-fasi is munayniyuq een samengestelde term die is gevormd uit de Quechua begrippen: muna wat als ‘begeerte’ of ‘liefde’ kan worden vertaald, en yuq is het “achtervoegsel dat bezit aangeeft, of de plaats waar iets vandaan komt”. Volgens Marisol de la Cadena(2015) vertaalt de Franse linguïst Cesar Itiermunayniyuqals “krachtig persoon die bevelen geeft” en zelf vertaalt ze het begrip als “eigenaar van het testament”. De terugblik op ALAKONDRE: A Space in Time en de relatie tussen de climax van dit proces en het huidige Suriname maken dat ik aan een dergelijk fenomeen moet denken. Het voelt heel speciaal, en voorbij toeval, dat de omstandigheden die leidden naar ECOLOGY – 30 years Readytex Art Gallery mij veel meer bewust hebben gemaakt van de rol en het belang van Alida Neslo en Rinaldo Klas als mentoren van dit traject. Rinaldo laat zich inspireren door de relatie tussen verschillende soorten in hetzelfde milieu. Anders gezegd: de werking van ecosystemen. Alida duwt ons naar alakondre-fasi. En ik … Ik ben slechts overtuigd van een onzichtbare curator van het alakondre-ecosysteem waarin ik mag meereizen: een eigenaar van het alakondre-testament.
Image may be NSFW. Clik here to view.Miguel Keerveld, Blue experiment 3, mixed media on canvas, 40.5×50.5cm, 2022 / PHOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG)
ALAKONDRE: A Space in Time werd als case study uitgevoerd. Toen ik eraan begon was ik een fellow van cohort 4 van DAS bij de Amsterdamse Hogeschool voor de Kunsten. Eerst zou ik van 2021 tot en met 2024 hieraan deelnemen. De overtuiging die mij hiertoe bracht is dat het noodzakelijk moest zijn voor het langetermijnproject van tumpi flow tussen 2015 en 2024. Maar het lot besliste anders en in juli 2022 besloten DAS en ik de relatie te beëindigen; gewoon om een stom visum dat mij niet werd toegekend.
Ik denk dat ik mijn best heb gedaan en voel me al bijna bevrijd van deze ‘last’. Met plezier en vanuit dankbaarheid heb ook ik een bijdrage geleverd aan het alakondre-ecosysteem. Ik ben daar trots op en blij met het resultaat dat is bereikt met ondersteuning van Aruna Mungra, Kurt Nahar, Sri Irodikromo en Xavier Robles de Medina én onder begeleiding van Alida Neslo en Rinaldo Klas. Uiteraard ook tevreden voor de samenwerking met alle betrokken kunstenaars, het RAG-team en de DAS-ecologie. Zoals ik Alida beschouw als moeder van de hedendaagse kunst in Suriname, net zo zie ik Rinaldo als artistieke vader van het proces. Daarom is zijn werk leidraad geweest voor de opbouw van de bigi yari-tentoonstelling, waarbij “uit de drie decennia van het bestaan van de galerie eerst werkstukken van deze stonfutu [zijn] geselecteerd”, waarna de curators een chronologisch opgebouwde collectie samenstellen bestaande uit werk van alle bij de galerie aangesloten kunstenaars. Vanuit het diepste punt in mijn hart feliciteer ik RAG en samen met tumpi flow dank ik in het bijzonder Monique NouhChaia SookdewSinghartelijk voor de ruimte geboden om de case study op het fundament van 30 jaar Readytex Art Gallery te mogen uitvoeren.
Miguel E. Keerveld(Suriname, 1982) werkt samen met het merk EdKe en de performance persona tumpi flow. Opgeleid in de civiele techniek opereert ‘hij’ met focus op beeldtaal en creatief schrijven. Als een hybride-intuïtief concept voert ‘zij’ politieke interventies uit die verband houden met sociale praktijk. Als onderzoeker is ‘het’ gericht op het activeren van performatieve politiek en het manifesteren van rituelen, beide gerelateerd aan creatieve counseling en civic engineering van een cyborg-feministisch project.
What: NO OCEAN BETWEEN US – The Surinamese Collection, an exhibition showcasing the artworks with which several Surinamese artists participated in a traveling exhibition highlighting modern and contemporary works of art from Latin-American and Caribbean artists of Asian descent.
When: From Friday, May 5, until Saturday, May 27, 2023, during the regular opening hours from Monday-Friday from 8:00 am-4:30 pm, and on Saturday from 8:30 am-1:30 pm.
The exhibition in Readytex Art Gallery (RAG) titled NO OCEAN BETWEEN US – The Surinamese Collection showcases the artworks with which several Surinamese artists participated in a traveling exhibition highlighting modern and contemporary works of art from Latin-American and Caribbean artists of Asian descent. The traveling exhibition, titled No Ocean between us: Art of Asian Diasporas in Latin America and the Caribbean, 1945 – Present, was shown in 5 cities throughout the USA between 2020 and 2022. It included a diverse collection of works by artists from the Asian Diaspora in Argentina, Brazil, Cuba, Guyana, Jamaica, Mexico, Panama, Peru, Suriname, and Trinidad & Tobago.
Sri Irodikromo gaf vorm, inhoud en structuur aan de manifestatie Lost in Nature. Deze expositie was van 4 augustus tot en met 3 september 2022 in Readytex Art Gallery (RAG) te bezichtigen. Hierbij ging Irodikromo als curator in op een brede en diepe beleving van natuur. Lost in Naturetoonde mij een dubbele connotatie: cultuur als natuurlijke essentie van het technologisch dier dat mens heet én het geheel waarvan dit beest een onderdeeltje is. Door stil te staan bij natuur en cultuur, vatte de expositie de koe bij de hoorns.
Volgens filosoof Pieter Lemmens (2016) wordt alles gecompliceerder. Hij ziet de techno-evolutie, die als het ware het accent van de dingen verlegt, als de oorzaak waarom zowel mens als aarde hun controle kwijtraken. Voor hem maakt deze apocalyptische verschijning dat de grens tussen natuur en cultuur verdwijnt. Maar ik beschouw dit fenomeen van verzoening tussen natuur en cultuur niet als apocalyptisch, daarom vind ik Lost in Nature een bijzondere manier waarop aandacht wordt gevraagd om anders te kijken. In deze manifestatie gaat Sri Irodikromo als curator en kunstenaar aan de slag om samen met een gevarieerde groep kunstenaars een diversiteit van kunstwerken voor het voetlicht te brengen. De kunstenaars laten zich inspireren door de onuitputtelijke bron en betekenis van natuur, waardoor Lost in Natureverschillende interpretaties van natuur geeft. Ik zie vooral de complexe relatie tussen technologie en biologie.
Wat roept Lost in Nature bij mij op? Ik verbeeld mij een vermogen om op zo’n natuurlijk mogelijke manier te kunnen zien; onbevangen en zonder oordeel. Niet alleen de opzet van de curator roept dit bij me op, maar ook kunstwerken van de local master Peter Holmanen anderen versterken het gevoel van zo-natuurlijk-mogelijk-bij-mezelf-zijn. De overige kunstenaars zijn: Clerence Ranoesetiko, Coco Duivenvoorde, Dhiradj Ramsamoedj, John Lie A Fo, Kenneth Flijders, Leonnie van Eert, Marianne Hiralal, Miguel Keerveld, Roddney Tjon Poen Gie, Shaundell Horton, Sri Irodikromoen Steven Towirjo. Allemaal vertalen de verstrengeling van natuur en cultuur zeer verschillend. Zo krijgen menselijke sporen in de natuur bij deze expositie aandacht en ook de sporen van de natuur in de mens. Voor Readytex Art Gallery (RAG) toont Lost in Nature de diversiteit van Surinaamse kunst door het gebruik van materialen variërend van “natuurpigmenten tot hout, takken en lianen, van keramiek tot afvalpapier en -plastic, en ook delen van oude houten huizen” (RAG, 2022).
Life, starts with love On the way up, It builds with richness and fullness
Then, in the end, we pass on This richness and life will make her Entrance, again
Marianne Hiralal August 4, 2022
Image may be NSFW. Clik here to view.Links werk van Clerence Ranoesetiko, boven: Seni lan manungsa, afvalhout (geperst hout) met vogel kooi, 28x50x17cm, 2022, onder: Kayu lawas, pyrografie op afvalhout, 20x75x3cm, 2022, rechts: Sri Irodikromo, Prikken, mixed media, schilderij, 150x154cm, 2018 | FOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG), 2022
Het antropoceen
De periode waarin niet de natuur meer voor de aarde bepaalt, maar de mens, heet antropoceen. Wikipedia stelt dat ‘antropoceen’ de naam is die is voorgesteld voor de huidige leeftijd van de aarde; het tijdperk waarin haar klimaat en atmosfeer door de cultuur, dus menselijke interventie, gevolgen ondervinden. Volgens sommigen heeft God zich van het leven op aarde losgekoppeld, waardoor de mens de rol van God nu op zich moet nemen. Het lijkt erop dat deze ontkoppeling ook Sri Irodikromo inspireert om op zoek te gaan. Gek genoeg zie ik in haar zoektocht met Lost in Nature een manifestatie van magie als een oerkracht in de mens. Niet alleen vind ik dit terug in haar betrokkenheid als curator, ook het debat over onze consumptie van de aarde.
Of het antropoceen bewust dan wel onbewust een focus van Lost in Nature is, weet ik niet. Ik vind wel dat Irodikromo een sfeer heeft gecureerd die het holoceen voorbijstreeft. Volgens de wetenschap begint het tijdperk holoceen met landbouwactiviteiten. Diezelfde wetenschap stelt vast dat het antropoceen met de industriële revolutie begint. Echter zegt mijn gevoel me dat het antropoceen op een ander moment begint. Of beter gezegd: mijn idee van het begin van de industriële revolutie is niet rond de 18de eeuw in Engeland. Daarom begint de industriële revolutie voor mij bij het nulpunt van het kapitalisme wat met de oprichting van de Nederlandse West Indische Compagnie start (Dalio, 2022). In mijn ogen ligt hier een diepere bron van de uitdagingen waar wij in de 21ste eeuw voor staan. Behalve urbanisering, als alternatieve aanleiding voor transformatie van de aarde, vind ik de 17de eeuw een bepalend moment. Vanaf dan gedraagt het virus ‘de mens’ zich zodanig dat de aarde ziek wordt.
Ook voor Friedrich Nietzsche heeft God zich volledig van het aardse leven losgekoppeld. Naar zijn bevindingen is de goddelijke taak van de mens: “blijf de aarde trouw” (Manschot, 2020). In woorden van Lemmens (2016) is dit niets anders dan de verantwoordelijkheid voor de aarde dragen, wat het nieuwe doel van de mens is geworden. Hoe moet de mens dit doel nastreven? Waarmee? En … begrijpt de mens voldoende hoe de verantwoordelijkheid voor de aarde te dragen? Om de aarde trouw te zijn, moet de mens zichzelf eerst helen vind ik. Is stilstaan bij het collectieve trauma als gevolg van het kapitalisme misschien een eerste stap? Ook volgens Lemmens (2016): het kapitalisme is nog steeds de destructieve natuur van de mens met de grootste impact op de aarde, hoezeer de aarde ooit machtiger dan de mens is geweest. Toen heeft de cultuur ons tegen de natuur kunnen beschermen. Echter, nu lijkt het erop dat wij de natuur tegen de cultuur moeten beschermen.
Ik zie de idee dat de natuur geen controle meer heeft als een moderne denkwijze. Omdat mijn denken in alakondre-fasi geworteld is, past het moderne karakter van het een óf het ander kiezen mij niet. Ik problematiseer de gedachte dat de natuur geen controle meer heeft. Ik zie liever mogelijkheden, wat in Suriname bekend is als zogenaamde hosselmentaliteit. Ik stel dan ook vast dat cultuur en natuur hand in hand gaan. In mijn ogen geeft zo’n perspectief de mens potentie om uit de cultuur-natuur samenwerking een draai aan hetzelfde proces te geven, waarin onze destructieve natuur transformeert tot constructieve cultuur.
Synthese ontstaat uit het samenkomen van these en antithese; of wel stelling en tegenstelling. In de installatie Synthese brengen kunstenaars organisch en synthetisch materiaal samen. Dit werk bestaat uit een aantal series; te weten: de door de kunstenaar Coco Duivenvoorde geperste papieren met als titel Mama Fu Doti, waarop Miguel Keerveld heeft gewerkt met druk- en schildertechnieken; schilderijen Wie Ben Ik, waarover met blauw geschilderd is; en doeken die met verschillende organische materialen en met blauwe geëxperimenteerde pigmenten zijn verwaardigd.
Kritische reflectie
De complexiteit van mens en aarde doorgronden vraagt om kritische reflectie. Behalve stilstaan bij de impact van de mens op de ecologische structuur van de aarde, vind ik het belangrijk om het verlangen of de essentie van dingen te analyseren in de hoop zodoende relaties en daaruit voortkomende gevolgen beter te begrijpen. Zo beluisterd, hoor ik de toon van de expositie Lost in Nature, waarin natuurlijke en onnatuurlijke/synthetische materialen spreken (RAG, 2022). Het is me duidelijk dat ook in Suriname de noodzaak om stil te staan bij onze ecologische voetafdruk op de natuur belangrijk is; wat het belangrijkste debat in de 21ste eeuw lijkt te zijn. Voor mij benadrukt Lost in Nature daarom de cultuur-natuurcorrelatie en zet het volgende in scène: reflecteren op natuur door vooral stil te staan bij sporen van menselijk handelen, die als restanten in de natuur terechtkomen. Ook Peter Holman lijkt hierdoor gefascineerd. Met zijn kritische toon zingt hij duidelijk een toontje hoger. Zo maakt hij onder andere van afvalmateriaal kunstwerken die letterlijk laten zien hoe cultuur de natuur koloniseert. Maar demonstreert Holman hier niet gewoon een dubbele natuur van de technologie?
Technologie is gelijktijdig een medicijn en een gif (Lemmens, 2016), waarom ik van alakondre-fasi spreek. Daarbij voeg ik toe dat biologie niet losstaat van deze ambiguïteit die in alles als natuurlijk verlangen is geborgen. Zo wordt beweerd dat de mens niets anders is dan dezelfde ambiguïteit, of we zijn het huwelijk tussen techniek en biologie. Daarom zijn onze meest natuurlijke eigenschappen (zoals spreken) buitengewone onderdelen van de technische eigenschap van natuur. Hierom weiger ik aan te nemen dat de structuur van de natuur (en de oorspronkelijkheid van mens en aarde) verloren kan gaan. In mijn beleving transformeert alles tot andere gewaarwordingen met behoud van originaliteit of haar essentie. Een bron is toch altijd een bron? Ondanks het feit dat alles wat uit een bron voortkomt regelmatig verschillende transformaties ondergaat, vind ik niet dat de natuur als gevolg van menselijke activiteit geen baas meer van de aarde is.
Werk van Peter Holman (L) | Sri Irodikromo, Fowru Nesi 7, installatie, African sisal fibres, beeswax, bluing, coffee, kaolin on canvas, 94x158cm, 2022 (R) | FOTO’S Courtesy Readytex Art Gallery (RAG), 2022
Hoe ik mijn oogst uit Lost in Natureformuleer: er is potentie in onze destructieve kracht. Lemmens (2016) vindt dat we hiermee uiteraard iets nieuws van de aarde moeten maken. Daarom is het de taak van de mens om het ecologisch probleem te benaderen door anders technisch te zijn. Als kunstenaar heeft Sri Irodikromo een aanzet gegeven die ze met haar rol als curator ook heeft voortgezet. Bezoekers zijn gebracht waar de mens onderdeel van is én wat onderdeel van de mens is. Daarom nog steeds mijn diepe buiging voor wat zich in dialoog met haar werk openbaart.
Dalio, R. (2022, 2 maart), Principles by Ray Dalio | Principles for Dealing with the Changing World Order [Videofile]. Opgehaald van www.youtube.com/watch?v=xguam0TKMw8
Miguel E. Keerveld(Suriname, 1982) werkt samen met het merk EdKe en de performance persona Tumpi Flow. Opgeleid in de civiele techniek opereert ‘hij’ met focus op beeldtaal en creatief schrijven. Als een hybride-intuïtief concept voert ‘zij’ politieke interventies uit die verband houden met sociale praktijk. Als onderzoeker is ‘het’ gericht op het activeren van performatieve politiek en het manifesteren van rituelen, beide gerelateerd aan creatieve counseling en civic engineering van een cyborg-feministisch project.
Sri Irodikromogave form, content, and structure to the manifestation Lost in Nature. From August 4 until September 3, 2022, this exhibition was on display at Readytex Art Gallery (RAG). In the role of curator, Irodikromo addressed a broad and deep experience of nature. Lost in Nature showed me a double connotation: culture as the natural essence of the technological animal called human and the whole of which this beast is a tiny part. By reflecting on nature and culture, the exhibition took the bull by the horns.
According to philosopher Pieter Lemmens (2016), everything is getting more complicated. He sees techno-evolution as the cause of shifting the emphasis of things, making both humans and the earth lose their control. For him, this apocalyptic appearance makes the boundary between nature and culture disappear. But I do not consider this phenomenon of reconciliation between nature and culture itself apocalyptic, which is why I think Lost in Nature is a special way in which attention is drawn to looking differently. In this manifestation, Sri Irodikromo works together with a varied group of artists as a curator and an artist to stage a diversity of artworks. The artists are inspired by the inexhaustible source and meaning of nature, which means that Lost in Nature offers different interpretations of nature. I especially see the complex relationship between technology and biology.
What does the title Lost in Nature evoke in me? I imagine a capacity to be as natural as possible, uninhibited and without judgment. Not only does the curatorial setup evoke these associations in me, but also works of art by the ‘Local Master’ Peter Holman and others reinforce the feeling of being as-natural-as-possible-with-myself. The other artists are Clerence Ranoesetiko, Coco Duivenvoorde, Dhiradj Ramsamoedj, John Lie A Fo, Kenneth Flijders, Leonnie van Eert, Marianne Hiralal, Miguel Keerveld, Roddney Tjon Poen Gie, Shaundell Horton, Sri Irodikromoand Steven Towirjo.. All translate the entanglement of nature and culture very differently. For example, human traces in nature receive attention in this exhibition and also traces of nature in mankind. For Readytex Art Gallery (RAG), Lost in Natureshows the diversity of Surinamese art using materials ranging from “natural pigments to wood, branches and lianas, from ceramics to wastepaper and plastic, and also parts of old wooden houses” (RAG, 2022).
Life, starts with love On the way up, It builds with richness and fullness
Then, in the end, we pass on This richness and life will make her Entrance, again
Marianne Hiralal August 4, 2022
Image may be NSFW. Clik here to view.Left: art by Clerence Ranoesetiko, above: ‘Seni lan manungsa’, waste wood (pressed wood) with bird cage, 28x50x17cm, 2022, below: ‘Kayu lawas’, pyrography on waste wood, 20x75x3cm, 2022, right: Sri Irodikromo, ‘Prikken’, mixed media, painting, 150x154cm, 2018 / PHOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG), 2022
The Anthropocene
The period in which nature no longer determines for the earth but humans do, is called Anthropocene. Wikipedia states that ‘Anthropocene‘ is the name proposed for the current age of the earth; the era in which its climate and atmosphere are affected by culture, i.e., human intervention. According to some, God has disconnected himself from life on earth, so that now man must take on the role of God. It seems that this disconnection also inspires Sri Irodikromo to explore. Strangely enough, in her exploration with Lost in Nature I see a manifestation of magic as a primal force in man. I also see a contribution to the debate about our consumption of the earth reflected in her involvement as a curator .
Whether the Anthropocene is consciously or unconsciously a focus of Lost in Nature, I do not know. I do think that Irodikromo has curated an atmosphere that surpasses the Holoceneepoch. According to science, Holocene begins with agricultural activities. Science also establishes: Anthropocene begins with the industrial revolution. However, my gut tells me that the Anthropocene begins at another moment. Or rather, my idea of the beginning of the industrial revolution is not in England around the 18th century. For me, the industrial revolution starts at the zero point of capitalism, which begins with the establishment of the Dutch West India Company (Dalio, 2022). Here, in my view, lies a deeper source of challenges in the 21st century. Besides urbanization, as an alternative reason for the transformation of the earth, I think the 17th century is a defining moment. From then on, the virus human behaves in such a way that the earth becomes ill.
For Friedrich Nietzsche, too, God has completely disconnected himself from earthly life. According to his findings, the divine task of man is: “stay true to the earth” (Manschot, 2020). In the words of Lemmens (2016), this is nothing more than taking responsibility for the earth, which has become man’s new goal. How should man pursue this goal? By which means? And… Do people sufficiently understand how to bear the responsibility for the earth? To be faithful to the earth, man must first heal itself, I think. Is reflecting on the collective trauma caused by capitalism perhaps a first step? According to Lemmens (2016), capitalism is still the destructive nature of man with the greatest impact on the earth; how much the earth has ever been mightier than man. Then culture was able to protect us from nature. However, now it seems that we must protect nature against culture.
I see the idea that nature is no longer in control as a modern way of thinking. Because my thinking is rooted in alakondre-fasi, it does not fit the modern character of choosing one or the other. So, I problematize this thought that nature does not have control. I prefer to see possibilities, which is known in Suriname as the so-called hussle mentality. Therefore, I note that culture and nature go hand in hand. In my view, such a perspective gives humanity the potential to realize the same process as culture-nature cooperation in which our destructive nature transforms into constructive culture.
Synthesis arises from the coming together of thesis and antithesis; or statement and contradiction. In the installation ‘Synthesis’, artists bring together organic and synthetic material. This work consists of a number of series; namely: the papers pressed by the artist Coco Duivenvoorde entitled ‘Mama Fu Doti’, on which Miguel Keerveld worked with printing and painting techniques; paintings ‘Who Am I’, painted in blue; and canvases made with various organic materials and pigments experimented with blue.
Critical reflection
Understanding the human-earth complexity requires critical reflection. In addition to reflecting on the impact of humans on the ecological structure of the earth, I find it important to also analyze the desire or the essence of things in the hope of better understanding relationships and resulting consequences. In this way of listening, I hear the tone of the exhibition Lost in Nature, in which both natural and unnatural/synthetic materials speak (RAG, 2022). It is clear to me that in Suriname too, we consider our ecological footprint on nature, which seems to be the most important debate of the 21st century. For me, Lost in Nature therefore emphasizes the culture-nature correlation and stages the following: reflecting on nature by focusing primarily on traces of human actions, which end up in nature as remnants. Peter Holman also seems to be fascinated by this. With his critical tone, he clearly sings a little higher. For example, he makes works of art from waste material that literally show how culture colonizes nature. But isn’t Holman just demonstrating a dual nature of technology here?
Technology is simultaneously a medicine and a poison (Lemmens, 2016), why I speak of alakondre-fasi. I would like to add that biology too is inseparable from this ambiguity, which is embedded in everything as natural desire. Thus, it is claimed that man is nothing but that ambiguity, or we are the marriage between technology and biology. Therefore, our most natural properties (such as speech) are extraordinary parts of the technical property of nature. For this reason, I refuse to assume that the structure of nature (and the originality of man and earth) can be lost. In my experience, everything transforms into other sensations while retaining originality or essence. A source is always a source, right? Although everything that comes from a source regularly undergoes various transformations. I do not think that nature is no longer in charge of the earth because of human activity.
How I formulate my harvest from Lost in Nature: there is potential in our destructive power. Lemmens (2016) believes that we should of course make something new of the earth. Therefore, it is the task of man to approach the ecological problem by being otherwise technical. As an artist, Sri Irodikromo has given an impetus which she has continued as a curator. Visitors have been taken to what man is part of and what is part of man. That is why I still bow deeply to what reveals itself in dialogue with her work.
Dalio, R. (2022, March 2). Principles by Ray Dalio | Principles for Dealing with the Changing World Order [Video File]. Picked up from www.youtube.com/watch?v=xguam0TKMw8
Manschot, H., Blijf de aarde trouw: pleidooi voor een nietzscheaanse terrasofie, 2020
Miguel E. Keerveld(Suriname, 1982) works in conjunction with the brand EdKe and the performance persona Tumpi Flow. Educated in civil technical engineering, ‘he’ operates with focus on visual language and creative writing. As a hybrid-intuitive concept, ‘she’ performs political interventions related to social practice. As researcher ‘it’ is focused on activating performative politics and manifesting rituals, both related to creative counseling and civic engineering of a cyborg feminist project.
Image may be NSFW. Clik here to view.Rinaldo Klas, Our choices determine our inner world, acrylic on canvas, 120×79.3cm, 2017 / PHOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG)
On February 8, 2023, Readytex Art Gallery (RAG) turned 30 years old. This bigi yari (crown year) was celebrated with the ECOLOGY – 30 years Readytex Art Gallery exhibition curated by ArunaMungra, Rinaldo Klas, and me. I chose to be involved from a distance and noticed that beautiful things happened. In January 2023, Kurt Nahar kicked off the next phase at RAG with OPO YARI [year opening]: an art manifestation as a step to the next level. But what is that exactly?
In December 2022 we conclude that the time has come for the next phase … A new beginning! Not only at RAG, but especially in Suriname, which has been under the spell of misery for more than too long. Significantly, joy and frustration go hand in hand here. Up close and from a distance we see a roller-coaster ride: up and down, back, and forth. Not only in December 2022 we have experienced this ‘singularity’. It seems almost surreal in Suriname, why especially for me the month of February is dominated by the so typical Surinamese ability, in which frustration and celebration go hand in hand. Thus, truly alakondre-fasi. Also in February 2023, the alakondre climax manifests itself again. How do I feel about this and what do I think about in this regard? First, I relate the February situation to Manifestatie 1980-1989: Surinaamse verhalen van vreugde en verdriet. That’s why I prefer silence. But this particularity and the invisibility behind these manifestations raise more questions for me. Perhaps the current situation wants the opposite: no more silence. Not only do I struggle with a feeling of powerlessness, which means that I can’t give this any place yet, but I’m thrown into emotions beyond frustration… Also, beyond joy and sadness. Then something strikes me: we are involved in a state of thrownness. Man is thrown into a certain environment, according to Martin Heidegger. But man is also ahead of himself in designing his own life, he observes and finds that the sense (or meaning) of ‘being’ is time. For Heidegger, past, present, and future recur on the level of Dasein (being-in-the-world) as “thrownness”, “articulation” and “design” (Gadamer, 2023). I’m quite curious about how this being-in-the-world plays out in our collective consciousness. And above all: what can we do about it ourselves?
Image may be NSFW. Clik here to view.Kenneth Flijders, I shall call you Adam, mixed media on hardboard, 55x125cm, 2011 / PHOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG)
In addition to being one of the curators, Rinaldo Klas is also the honorary artist of the expo in February. He has been an important pillar of RAG from the very beginning. Inspired by a selection from his work, the themes of man/nature, spirituality and abstraction have been established for this event (RAG, 2023). That is why his artistic oeuvre has been used for RAG‘s bigi-yari celebration and his work is the inspiration for the form and content of ECOLOGY – 30 years Readytex Art Gallery. Between February 9 and March 4, 2023, visitors have had the opportunity to make a visual journey in art development, along the route man/nature, spirituality, and abstraction. I think those who dared to take a good look at the ecosystem that RAG offers Surinamese art, were able to taste much more. I feel that the intention of ALAKONDRE: A Space in Time, in relation to collective thrownness, takes shape here. According to Heidegger’s model, the question is: What is the meaning of being-in-the-world and how do we gain insight into it?
Ecosystem
When I think of the term ecosystem, I think of diversity and coherence, among other things. According to Aruna Mungra, in ECOLOGY – 30 years Readytex Art Gallery ecosystem is mainly used for “the interaction and cross-pollination […] of different parties involved” in the whole. This is how Marieke Visser expresses herself at the opening of this expo: “Grateful […] that RAG is here and that we can be part of the alakondre ecosystem that it is now”. This system does not only concern artists, buyers and/or collectors, the public and/or the team that always makes it possible to create space and time for various art manifestations and everything that goes with it. In this ecology also resides the elusive dependence on mysterious stakeholders and the entire Surinamese society because all stakeholders influence our alakondre ecosystem; because all parties interact directly and indirectly, as RAG notes (RAG, 2023).
RAG not only organizes the exhibition to stimulate. The gallery invites us to reflect on the importance of our own art ecology. For director Monique NouhChaia SookdewSing it is good if this system preserves the visual arts in Suriname because artistic criticism, innovation, ethics and pushing boundaries can contribute to sustainability for all. Because as I see it, the ecological whole also forms a home in art. Wikipedia: ecology is the study of the economy of nature. In my experience, this also applies to culture. Ecology mainly looks at systems as part of biology or technology. Interactions between organisms, mechanisms, communities, and the environment are ecosystems according to the Dutch online encyclopia Ensie. RAG shows a diverse picture in its 30-year ecosystem. In her support to the local art environment, she demonstrates her art ecology as artistic interaction of man and everything beyond man. That is why the approach to ecology in ECOLOGY – 30 years Readytex Art Gallery is aimed at interaction and cross-pollination that ensures that we can work together, supported by special cultural and natural forces, to make the Surinamese society more sustainable. That is why it is so important to give the climate in Surinamese art the necessary attention, support, and appreciation.
When I think of ecology, I also think of a system that functions based on patterns. The PDCA-cycleis such a pattern. PDCA stands for Plan, Do, Act and Check and is a model for operating self-sufficiently because it ensures that a system continuously improves itself. In my work as an assessor of management systems, I always apply this ecological phenomenon. Then the following things play out at all levels. Plan: How do relations with stakeholders determine the networks on which such an organism depends? Do: What are crucial things that function as inputs and outputs within the complexity of that ecology? Check: When should adjustments be made so that the system can continue to exist? Act: Which sustainable actions are needed? In an ideal situation of a well-functioning system, the PDCA cycle runs automatically; both in nature and in culture. Wikipedia states that an ecosystem has the following characteristics:
• Dependent on networks built from various relationships
• Circulation of energy and matter in which output is also input
• A dynamic balance that ensures sustainability
• An open system that is self-healing to absorb disturbances
Focus and composition
ECOLOGY – 30 years Readytex Art Gallery showed artworks from three decades. From the ecology of RAG, which has been creating continuous cross-pollination and interaction for 30 years, works of art have been chosen to share its art development with the public. The choice was made based on a selection from the work of Rinaldo Klas, what channeled the focus and composition of this exhibition. “Inspired by this selection, the curators put together a chronologically structured collection consisting of work by all visual artists affiliated with the gallery, arranged according to the interconnected themes.” (RAG, 2023) Although ECOLOGY – 30 years Readytex Art Gallery is also a moment of reflection – to give thanks for support over the past thirty years and to reflect on what RAG‘s artistic ecosystem has to offer – the exhibition mainly refuted that which Rinaldo’s art also reminds us of: the balance between the human and the other-than-human. On the surface, the works in the expo showed diversity of people, flora, and fauna that Suriname is rich in, among other things. However, I saw more happening beneath the surface of this manifestation.
As an example I take munayniyuq. Like alakondre-fasi, munayniyuq is a compound term formed from the Quechua concepts: muna which can be translated as “desire” or “love”, and yuq is the “suffix denoting possession, or the place from which something comes”. According to Marisol de la Cadena (2015), the French linguist Cesar Itier translates munayniyuq as “powerful person who gives orders” and she herself translates the concept as “owner of the will”. Looking back at ALAKONDRE: A Space in Time and the relationship between the climax of this process and present-day Suriname makes me think of such a phenomenon. It feels very special, and beyond coincidence, that the circumstances leading up to ECOLOGY – 30 years Readytex Art Gallery have made me much more aware of the role and importance of Alida Neslo and Rinaldo Klas as mentors of this journey. Rinaldo is inspired by the relationship between different species in the same environment. In other words: the functioning of ecosystems. Alida pushes us to alakondre-fasi. And I … I’m just convinced of an invisible curator of the alakondre ecosystem in which I am allowed to travel: an owner of the alakondre will.
Image may be NSFW. Clik here to view.Miguel Keerveld, Blue experiment 3, mixed media on canvas, 40.5×50.5cm, 2022 / PHOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG)
ALAKONDRE: A Space in Time was conducted as a case study. When I started it, I was a fellow of cohort 4 of DAS at the Amsterdam University of the Arts. First, I would have participated from 2021 to 2024. The belief to participate in this is that it was a necessity for the long-term project of tumpi flow between 2015 and 2024. But fate decreed otherwise and in July 2022 DAS and I decided to end the relationship; just because of a stupid visa that was not granted to me.
I think I have done my best and already feel almost liberated from this ‘burden’. It is with pleasure and gratitude that I too contributed to the alakondre ecosystem. I am proud of that and happy with the result that has been achieved with the support of Aruna Mungra,Kurt Nahar, Sri Irodikromo and Xavier Robles de Medina and under the guidance of Alida Neslo and Rinaldo Klas. Of course, also satisfied for the cooperation with all artists involved, the RAG team and the DAS ecology. Just as I consider Alida as the mother of contemporary art in Suriname, I see Rinaldo as the artistic father of the process. That is why his work has been the guiding principle for the construction of the bigi yari exhibition, in which “from the three decades of the gallery’s existence, works by this stonfutu [were] selected first”, after which the curators put together a chronologically structured collection consisting of work of all artists affiliated with the gallery. From the depth of my heart, I congratulate RAG and together with tumpi flow I especially thank Monique NouhChaia SookdewSing for giving me the opportunity to carry out the case study on the foundation of 30 years of Readytex Art Gallery.
Miguel E. Keerveld(Suriname, 1982) works in conjunction with the brand EdKe and the performance persona Tumpi Flow. Educated in civil technical engineering, ‘he’ operates with focus on visual language and creative writing. As a hybrid-intuitive concept, ‘she’ performs political interventions related to social practice. As researcher ‘it’ is focused on activating performative politics and manifesting rituals, both related to creative counseling and civic engineering of a cyborg feminist project.
Achille Mbembe (2017) stelt vier kenmerken van onze tijd vast. Deze zijn: een geografische en culturele ontworteling; de herdefiniëring van het menselijke; de op computer gebaseerde apparaten die op grote schaal ingang hebben gevonden in alle aspecten van het sociale leven en de macht van het kapitaal met het vermogen de menselijke soort bewust te manipuleren. Ik leg de manifestatie MAN STEN – waarin “verschillende nuances en interpretaties van het begrip mannelijkheid bespreekbaar” worden gemaakt (RAG, 2022) – in deze context onder de loep.
Hoe verhoudt MAN STEN zich tot onze tijd? Terwijl ik mezelf de vraag stel, kijk ik naar het werk van local masterSirano Zalman die onder meer bekend is om zijn mannelijk naakt. Dit duwt me om stil te staan bij de naaktheid van de hedendaagse politiek; een sector die vooral door mannen wordt gedomineerd. Volgens Sigmund Freud (geciteerd in Gay, 2006) zijn er mannen die door hun tijdgenoten worden vereerd, terwijl hun grootheid wordt gevoed door eigenschappen en prestaties die niet in lijn zijn met de idealen en doelen van de massa. In essentie is precies dit politiek. Of politiek is zoals Beeckman & Wissenburg (2022) stellen: conflict. Volgens Freud (geciteerd in Mbembe, 2017) “wordt [de massa] juist door excessieve prikkels in beweging gebracht” en hoeft degene die op de massa inwerkt geen logische argumenten te ontwikkelen. Die hoeft slechts vanuit krachtige verbeeldingen te opereren, te overdrijven en steeds hetzelfde te herhalen. Maar in deze ‘politiek van vijandschap’ zijn de scheuren al zichtbaarder.
In dialoog met UMA STEN ben ik overtuigd dat onze tijdgeest ook nieuwe bezieling ervaart. Zo vergaat die mannelijke dominantie vanzelf. Zouden die zwartgrijze foto’s van Sirano Zalman iets dergelijks uitdragen? MAN STEN toont verder werk van Kenneth Flijders, Miguel Keerveld, Dhiradj Ramsamoedj en Kurt Nahar. Behalve deze kunstenaars uit de collectie van Readytex Art Gallery (RAG) zijn werken van de gastkunstenaars Fabian de Randamie, Shawn Stolting en Hariandi Todirijo ook hierin opgenomen. Als de curator hiervan nodigt Kurt Nahar het publiek uit om de mannelijke maskerade van onze tijd in zijn vele vormen te bevragen. Ook Harry Brod (1995) doet dit en vraagt wat het betekent om mannelijkheid als maskerade te zien. Hij stelt: geslacht is biologisch en gender is sociaal. In deze visie is er voldoende ruimte om vast te stellen dat gender, net als etniciteit, een kwestie is van performen: zichzelf een rol toekennen om die vervolgens in het politieke spel in te vullen (Brod, 1995). Is dit een spel van de tijd waarvan ik denk dat diens gender niet constant is?
MAN STEN straalt somberheid uit. Behalve zwarte tinten zijn de kleuren blauw en rood opvallend. Bewust maakt Kurt de keus voor werk van Shawn Stoltingen combineert het met zijn eigen werk. Zo zie ik dat het werk van Sirano Zalman, net zoals dat van Stolting en Kurt, verstilling en dramatische associaties toont. Mij overvalt een gevoel van beklemming, want deze expositie werpt ons terug in tijd … In de geschiedenis. Naar een tijd zoals nazi-Duitsland, en tegelijk in het hier en nu. Niet zomaar gebruikt Kurt Vladimir Poetin en de fallus (verbeeld in een staande doodskist) in relatie tot Stoltings kunstwerk waarin de Eiffeltoren is uitgebeeld. Deze werken bekijken elke bezoeker indringend aan en demonstreren genadeloze her-manifestatie van de masculiniteit in onze politiek. Ik hoop dat dit de laatste stuiptrekkingen zijn van deze etappe in onze geschiedenis.
Met deze manifestatie verscherpt Kurt Nahar de eenzaamheid of wanhoop van mannen in de hedendaagse wereld. Daarnaast is MAN STEN ook een poging om het vrouwelijke in het mannelijke en de kinderlijke onschuld te etaleren (RAG, 2022). Zo ziet Mbembe (2017) in die mannelijkheid van onze politiek een versmelting van kapitalisme en animisme. Volgens de website Historiek is het animisme – dat aan het eind van de 19e eeuw als een primitief geloof werd gezien – “een verzamelnaam voor een groot aantal religies en geloven”. Specifiek wordt het animisme als een filosofisch-religieus denksysteem gezien waarin men uitgaat van de idee dat zielen of geesten ook bij andere objecten dan mensen en dieren te vinden zijn (Mbembe, 2017). Als ik goed kijk naar hoe Kurt zijn rol van curator vervult, toont het mij de mogelijkheid van een dergelijke benadering van politiek want met MAN STENlijkt hij een dergelijk denksysteem te scheppen. In relatie tot UMA STEN zie ik gelukkig ook hoop aan de horizon verschijnen.
Kurt deed eerst een stap terug. Zo etaleerde hij in UMA STEN de apotheose. Had hij hierin een onzichtbare, maar fundamentele kracht voor onze tijdsgeest gevangen? Voor mij verscheen UMA STEN als “magische kracht van de verwachting” zoals Bregman (2019) het verwoordt. “Input beïnvloedt proces en bepaalt output” waardoor Kurt het belangrijk achtte zich eerst een alternatief voor te stellen. Met UMA STEN liet hij zien wat Mbembe (2017) de ‘planetaire’ mensheid noemt: een flexibiliteit die de masculiene macht decentreert om zich langzaam maar zeker als feminiene kracht voort te zetten. Gelukkig gaf Kurt deze positieve kant van de politiek ook wat aandacht. Mogelijk zou een gunstig effect het gevolg hiervan kunnen zijn, in de hoop dat men zich anders kan gedragen. Een soort placebo-effect als het ware, maar dan voorbij het individu.
Verwachtingen zijn krachtige wapens. Ook in de politiek. Zo werkt het huidige politieke landschap als een omgekeerd placebo-effect. Als een groot nocebo-effect. Bregman (2019) vindt dat we hiermee meer afstand van elkaar nemen; waardoor onder andere racisme, seksisme en nationalisme in staat gesteld worden om hun vuile werk te doen. De grondlegger van de psychoanalyse, Sigmund Freud (geciteerd in Bregman, 2019), stelt: “We stammen af van generaties aan moordenaars, wier liefde voor moord in hun bloed zat”. Maar het is onze taak om er het beste van te maken. In mijn opvatting vraagt UMA STEN precies hiervoor de aandacht. Echter, we moeten wel de durf hebben om MAN STEN, die tussen 11 juni tot en met 2 juli 2022 in Readytex Art Gallery (RAG) heeft plaatsgevonden, onder de loep te leggen.
Grondlegger van de politieke wetenschap Niccolo Machiavelli stelt: “Van de mensen kan men in het algemeen zeggen dat ze ondankbaar, wispelturig en huichelachtig zijn”. Feit is dat onze politiek en cultuur nogal wat mannelijke en destructieve neigingen herbergen (Freud geciteerd in Gay, 2006). Dat dergelijke denkers als realistisch worden gezien is nogal wat. Laten we vooral die hoopgevende ‘ficties’ zoals Kurt Nahar ze subtiel aan ons heeft voorgehouden plaatsen onder de noemer ‘realistisch’ en ze ook echt tot ons nemen.
Miguel E. Keerveld(Suriname, 1982) werkt samen met het merk EdKe en de performance persona Tumpi Flow. Opgeleid in de civiele techniek opereert ‘hij’ met focus op beeldtaal en creatief schrijven. Als een hybride-intuïtief concept voert ‘zij’ politieke interventies uit die verband houden met sociale praktijk. Als onderzoeker is ‘het’ gericht op het activeren van performatieve politiek en het manifesteren van rituelen, beide gerelateerd aan creatieve counseling en civic engineering van een cyborg-feministisch project.
Image may be NSFW. Clik here to view.Erwin de Vries, Soeki, brons / FOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG), 2022Image may be NSFW. Clik here to view.Sri Irodikromo, Soeki, beeswax, bluing, coffee, embroidery thread, unbleached cotton, bamboo scroll, 120x80cm, 2022 (L), Erwin de Vries, Soeki, brons (M) & diverse werken van Rinaldo Klas (R) / FOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG), 2022
Wi Alakondre werd ter ere van Soeki Irodikromosamengesteld. In Soeki’s leven en kunst was alakondre de absolute drijfveer, waardoor deze alakondre-grondlegger vanuit deze drijfveer werkte, dacht en handelde. Niet gek dat zijn oeuvre met Wi Alakondre werd bekroond. Als local master van deze manifestatie werd Leo Wong Loi Sing uitgekozen wiens stijl overeenkomsten met die van Soeki heeft. Beiden zijn van dezelfde generatie en ze zijn goede vrienden geweest (RAG, 2022). De overige kunstenaars van wie werk getoond werd in Wi Alakondre, zijn John Lie A Fo, Kenneth Flijders, Kurt Nahar, Paul Chang, René Tosari, Rinaldo Klas, Roddney Tjon Poen Gie, Shaundell Horton, Sunil Puljhun en Sri Irodikromo. Ook met deze manifestatie pakte Sri groot uit, vanuithaar rol als curator. Toen ik binnenstapte dacht ik: geen wonder want ze verkeert vast in gezelschap van vader Soeki.
Mijn poging is om verdrongen informatie in Wi Alakondreopte sporen. Deze manifestatie zet Soeki Irodikromoneer als een godheid. Bij het binnenstappen zie ik een door Erwin de Vries gemaakte bronzen kop en een door Sri Irodikromo geschilderd portret. Beiden van Soeki. Verder kom ik portretten tegen die in de loop der jaren door verschillende kunstenaars van hem gemaakt zijn. Peter Holman maakte met fotomateriaal uit Soeki’s leven een speciaal kunstwerk voor Wi Alakondre. Het is duidelijk: hier krijgt Soeki bijna alle aandacht. Maar vooral zijn eigen werk, een keramische totem, vind ik magisch. Wanneer ik het analyseer, valt me op dat blauw de dominante kleur erin is. Een kleur die ontzettend aanspreekt en voor mij in elk geval in zijn diepste essentie en verschijningen ideaal is. Ook Sri laat zich door deze kleur en Soeki’s totem inspireren, waardoor ze van de andere kunstenaars vooral werken selecteert waarin blauw spreekt (RAG, 2022). Omdat blauw eerder in het project ALAKONDRE: A Space in Timeis voorgekomen, weet ik dat de focus op blauw niet zomaar is. In deze specifieke context is de manifestatie van deze kleur steeds in eenzelfde context; zoals in Sri haar solo-expositie getiteld UDAN LIRIS (zachte regen) waarin ze aangeeft dat blauwsel in de Surinaamse culturen gebruikt wordt als lichaam voor het communiceren met beschermengelen (RAG, 2021), en in de solo-expositie Threads of Identityvan Shaundell Horton die onder meer haar kunstwerk Su Blue laat zien. In de natuur komt blauw veelal als ‘gestructureerde kleur’ voor. Gestructureerde kleuren zijn macroscopische structuren die reflecties creëren via licht zodat onze ogen die als kleur waarnemen. Pigmenten echter werken anders. Die zijn organische moleculen (Be Smart, 2018). Vanwege de zeldzaamheid van blauw in de natuur en de technologische bijzonderheid van de biologie, om blauw als structureer te manifesteren, associeer ik deze kleur met magie. Waarom gebruikt Sri de magische substantie van deze kleur in Wi Alakondre? Haar artistieke intentie laat ik over aan de vrijheid van de kunstenaar, maar de verschijning van deze kleur raakt me diep.
Image may be NSFW. Clik here to view.Soeki Irodikromo, keramiek / FOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG), 2022Image may be NSFW. Clik here to view.Sri Irodikromo, Soeki, beeswax, bluing, coffee, embroidery thread, unbleached cotton, bamboo scroll, 120x80cm, 2022 / FOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG), 2022Image may be NSFW. Clik here to view.Soeki Irodikromo, Wi Alakondre, keramiek zuil, 26×134,5x26cm, Collectie Familie Irodikromo / FOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG), 2022
Zo gebruik ik deze kleur zelf ook voor het uitdragen van Afro-futurisme voorbij een Afro-centrische focus. Ik ben vooral in het Afro-futurisme geïnteresseerd omdat het als hybride tijdruimtelijkheid werkt (Gaskins, 2015). Mogelijk heeft het me in 2015 gecoupt, toen ik heb besloten om verbinding te maken met iets wat ik nu mijn performance persona tumpi flow noem. Tot en met 2024 concentreert het zich op mijn eigen artistieke drang. Met alle frustraties die het teweeg brengt, herbergt het ook fascinaties die zich richten op hetgeen dat maakt waarom ik me nu afvraag: waarom werkt Sri hier weer met de magische substantie van blauw? Mijn eigen fascinatie met dezelfde kleur vind ik in onze collectieve ervaring terug: herinneringen aan de Trans-Atlantische slavenhandel, de contractarbeiders, de daaropvolgende industriële revoluties. In mijn eigen praktijk beschouw ik deze kleur als broodnodige reactie op de International Decade for People of African Descent (2015-2024).
Image may be NSFW. Clik here to view.Werk van Kurt Nahar, Shaundell Horton, Sri Irodikromo, Roddney Tjon Poen Gie & Kit-Ling Tjon Pian Gi rondom Soeki Irodikromo, Zelfportret, acrylic on canvas, 53.5×58.5cm, Collectie Familie Irodikromo / FOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG), 2022Image may be NSFW. Clik here to view.Ruben Karsters, Portret Soeki, potlood op paneel, 61x80cm, 2005, Collectie Familie Irodikromo, Soeki Irodikromo, Zelfportret, olieverf op paneel, 45.5×51.5cm, 1970, Collectie Familie Irodikromo & Soeki Irodikromo, Zelfportret, acryl op canvas, 42.5×46.5cm, Collectie Familie / FOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG), 2022
De verbeelding
Ik graaf diep in de verbeelding … Maar denk soms ook: waarom roep ik ‘die ellende’ op? Meestal bevraag ik spirituele, politieke, sociaalmaatschappelijke en historische omstandigheden. Die vragen spelen al enige tijd in mijn hart en spoken door mijn brein. Misschien overvalt eenzelfde ‘vervloekte zegen’ ook Sri? En met haar vele anderen, zoals Soeki Irodikromo, Alida Nesloen Wilgo Baarn. Allemaal hebben gemeen dat ze gefascineerd zijn met alakondre. Diezelfde drang vind ik terug in de ambitie van Sri. Ze gaat verder dan de geschiedenis en het menselijke. Daarom beschouw ik deze manifestatie dan ook als een ritueel waarin voorouderlijke ervaring en kennis zich openbaart door middel van hedendaagse kunst.
Aangezien de magische substantie van kleur alle zintuigen prikkelt (Taussig, 2009), zie ik Wi Alakondre als proces waarin blauw een lichaam is voor het helen van de gewelddadige geschiedenis van de mensheid. Zo is deze manifestatie niets slecht een mechanisme van creolisering, maar eerder een verstrengeling van Caribische theorie van het Kennen en van het Zijn die we mogelijk goed kunnen gebruiken om anders en vanuit een nieuwe tijdruimtelijkheid koloniale en klimaatcomplexiteiten te confronteren. Zo lijkt het er sterk op dat Sri via alakondre ook de klimaatcrisis onder de loep neemt. Maar dan specifiek als een hybride verschijning met nieuwe denkbeelden op zoek naar oplossingen voor de gevolgen van de klimaatcrisis en het kolonialisme. Hierin vind ik een alternatieve benadering van tijd en ruimte: alakondre-fasi. De term alakondre staat tegenover de term apartheid en betekent allesomvattend; fasi is model of methode. Het lijkt haaks te staan op het eurocentrisme van de laatste eeuwen in de menselijke geschiedenis.
Image may be NSFW. Clik here to view.Leo Wong Loi Sing, Creation of shapes, glue paint on panel, 166x112cm, Kurt Nahar, ‘Coronianen in Amsterdam met dank aan’, acrylic, collage on canvas, 100x150cm, 2010 & Peter Holman, Hommage Soeki, collage on cardboard squares in metal wire frame, 50x180cm (per frame) / FOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG), 2022Image may be NSFW. Clik here to view.Detail Peter Holman, Hommage Soeki, collage on cardboard squares in metal wire frame, 50x180cm (per frame) / FOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG), 2022
Alakondre-fasi
Ik zie alakondre-fasi als de ‘ethische gevoeligheid’ van Emmanuel Levinas (geciteerd in Keij, 2021). Hij zegt dat het “een directe focus op de naaste in mijn nabijheid” is en stelt het voor als appèl: alles in de alledaagse omgang met anderen, bewust en onbewust. Voor het appèlis in verbinding zijn met ‘een ander’ nodig. Om het appèl te begrijpen, moet men zijn denken, gevoelens en handelen bevragen (Keerveld & Bijlhout, 2023). Hoewel het individu het vermogen heeft om op te merken dat bij hem/haar iets merkwaardigs ontstaat in relaties met anderen, ontstaat deze openbaring meestal in het onbewuste. Daarom spreekt Sigmund Freud (geciteerd in Gay, 2006) van ‘verdringing’ en ziet slaap als een voorwaarde die het mogelijk maakt om dit ‘verdrongen materiaal’ in het bewustzijn op te laten duiken.
Dromen zijn niet slechts vervullingen van verdrongen wensen. In de volksopvatting voorspellen ze de toekomst, waarvan wordt beweerd dat die toekomst is zoals we die zouden willen zien. Het maakt niet uit of dat nou de psyche van het individu is of die van een volk. Daarbij werkt de volksziel zo: “wat ze wenst, dat gelooft ze” (Freud geciteerd in Gay, 2006). Ik weet: wat een volk gelooft, is waar ze naar toe werkt. Deze hoopvolle wens proef ik in Wi Alakondredie bij Readytex Art Gallery (RAG) heeft plaatsgevonden tussen 8 september en 1 oktober 2022. Kan de verdrongen informatie in Wi Alakondreleiden tot de droommodus voor de volksverbeelding?
Image may be NSFW. Clik here to view.Leo Wong Loi Sing, Building up the human body, glue paint on panel, 121x181cm, Steven Towirjo, ‘Kumbat’tey’, ceramics, 35x45x20cm, 2019, Kurt Nahar, ‘Brownie 2’, acrylic paint and a mirror frame on canvas, 100x120cm, 2018 & Miguel Keerveld, ‘Experiment 2’, clay, kaolin, bluing, blue pigment, silicone, 25.5x33x7cm, 2022, Leo Wong Loi Sing, Spiritual war against the deadly virus, glue paint on panel, 244x122cm, Soeki Irodikromo, Wi Alakondre, keramiek zuil, 26×134,5x26cm, Collectie Familie Irodikromo / FOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG), 2022Image may be NSFW. Clik here to view.Miguel Keerveld, ‘Experiment 2’, clay, kaolin, bluing, blue pigment, silicone, 25.5x33x7cm, 2022 / FOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG), 2022
Wi Alakondre is een methode om tijd en ruimte anders te ervaren. Als alternatieve kennis. Uitgaand van wat Freud (geciteerd in Gay, 2006) beweert, “filosofen hebben tot nu toe geen reden gehad zich bezig te houden met een psychologie van de verdringing”, slaat Sri mogelijk hiermee haar vleugels uit om te vliegen in de richting van een dergelijke psychologie. Ten eerste lijkt haar manier opeen methode van zelforganisatie, wat veel meer is dan een economische of politieke eenheid (Mbembe, 2017). Ik noem het een brasa-ethiek(omhels-ethiek)die normen vertegenwoordigt in ‘het superego van de mens’. In de perceptie van Freud (geciteerd in Gay, 2006) een eigenschap die de kloof tussen onontwikkelde massa en filosofische denker kan vermijden om “de band van gemeenschappelijkheid, die zo belangrijk is voor het behoud van cultuur, in stand te houden”.
Miguel E. Keerveld(Suriname, 1982) werkt samen met het merk EdKe en de performance persona tumpi flow. Opgeleid in de civiele techniek opereert ‘hij’ met focus op beeldtaal en creatief schrijven. Als een hybride-intuïtief concept voert ‘zij’ politieke interventies uit die verband houden met sociale praktijk. Als onderzoeker is ‘het’ gericht op het activeren van performatieve politiek en het manifesteren van rituelen, beide gerelateerd aan creatieve counseling en civic engineering van een cyborg-feministisch project.
Achille Mbembe (2017) identifies four characteristics of our time. These are: a geographical and cultural uprooting; the redefinition of human; computer-based devices that have become widespread in all aspects of social life and the power of capital with the ability to consciously manipulate the human species. In this context, I am examining the manifestation MAN STEN in which “different nuances and interpretations of the concept of masculinity are discussed” (RAG, 2022).
How does MAN STENrelate to our time? While asking myself the question, I am looking at the work of local master Sirano Zalman, who is mostly known for his male nudes. This pushes me to consider the nakedness of contemporary politics; a sector that is mainly dominated by men. According to Sigmund Freud (quoted in Gay, 2006), there are men who are revered by their contemporaries, while their greatness is fueled by traits and achievements that are out of line with the ideals and goals of the masses. In essence, this is exactly what politics is. As Beeckman & Wissenburg (2022) put it politics is conflict. According to Freud (quoted in Mbembe, 2017) the masses “are moved precisely by excessive stimuli” and the one who acts on the masses does not need to develop logical arguments. He must operate from powerful imaginations, exaggerate, and repeat the same thing over and over. But in this ‘politics of enmity’ the cracks are already visible.
In dialogue with UMA STEN, I am convinced that our zeitgeist is also experiencing new inspiration. This is how male dominance disappears by itself. Would those black-gray photos by Sirano Zalman convey something similar? MAN STENalso shows work by Kenneth Flijders, Miguel Keerveld, Dhiradj Ramsamoedj and Kurt Nahar. In addition to these artists from the collection of Readytex Art Gallery (RAG), works by guest artists Fabian de Randamie, Shawn Stolting and Hariandi Todirijoare also included. As its curator, Kurt Naharinvites the audience to question the masculine masquerade of our time in its many forms. Harry Brod (1995) also does this and asks what it means to see masculinity as a masquerade. He states that gender is biological, and gender is social. In this view there is sufficient space to establish that gender, like ethnicity, is a matter of performance: assigning oneself a role to subsequently fill it in the political game (Brod, 1995). A similar game of time makes me think of its gender as not constant.
MAN STENexudes gloom. In addition to black shades, the colors blue and red are striking. Kurt consciously chooses the work of Shawn Stoltingand combines it with his own work. I see that the work of Sirano Zalman, just like that of Stolting and Kurt, shows stillness and dramatic associations. A sense of oppression overwhelms me because this exhibition takes us back in time … Into history. To a time like Nazi Germany, and at the same time in the here and now. It is no coincidence that Kurt uses Vladimir Putinand the phallus (depicted in a standing coffin) in relation to Stolting’s artwork depicting the Eiffel Tower. These works stare at each visitor and demonstrate a merciless re-manifestation of masculinity in our politics. I hope these are the last throes of this stage in our history.
With this manifestation, Kurt Nahar sharpens the loneliness or despair of men in today’s world. In addition, MAN STEN is also an attempt to showcase the feminine in the masculine and the childlike innocence (RAG, 2022). For example, Mbembe (2017) sees the masculinity of our politics as a fusion of capitalism and animism. According to the website Historiek, animism – which was seen as a primitive faith at the end of the 19th century – is “a collective name for a large number of religions and faiths”. Specifically, animism is seen as a philosophical-religious system of thought based on the idea that souls or spirits can also be found in objects other than humans and animals (Mbembe, 2017). When I look closely at how Kurt fulfills his role as curator, it shows me the possibility of such an approach to politics, because with MAN STENhe seems to create such a system of thought. Fortunately, I also see hope on the horizon in relation to UMA STEN.
Kurt first stepped back. In UMA STENhe showcased the apotheosis. Had he captured an invisible but fundamental force for our zeitgeist in this? To me, UMA STENappeared as “magical power of expectation” as Rutger Bregman(2019) puts it. “Input influences process and determines output”, which is why Kurt thought it is important to first imagine an alternative. With UMA STENhe showed what Mbembe (2017) calls ‘planetary’ humanity: a flexibility that decenters masculine power to slowly but surely continue as a feminine force. Fortunately, Kurt also gave this positive side of politics some attention. Possibly a beneficial effect could result from this, in the hope that people can behave differently. A sort of placebo effect, as it were, but beyond the individual.
Expectations are powerful weapons. Also, in politics. For example, the current political landscape acts as an inverse placebo effect. Like a big nocebo effect. Bregman(2019) believes that we are taking more distance from each other with this; enabling racism, sexism, and nationalism, among others, to do their dirty work. The founder of psychoanalysis, Sigmund Freud (cited in Bregman, 2019), states: “We are descended from generations of murderers, whose love of murder was in their blood.” But it’s our job to make the best of it. In my opinion, UMA STEN draws attention to exactly this. However, we must have the courage to take a closer look at MAN STEN, which took place at Readytex Art Gallery (RAG) from June 11 to July 2, 2022.
Niccolò Machiavelli, the founder of political science, states: “People in general may be said to be ungrateful, capricious and hypocritical”. The fact is that our politics and culture harbor quite a few mSilasculine and destructive tendencies (Freud quoted in Gay, 2006). That such thinkers are seen as realistic is quite something. Above all, let us place those hopeful ‘fictions’ as Kurt Nahar subtly presented them to us under the heading of ‘realistic’ and really take them in.
Miguel E. Keerveld(Suriname, 1982) works in conjunction with the brand EdKe and the performance persona tumpi flow. Educated in civil technical engineering, ‘he’ operates with focus on visual language and creative writing. As a hybrid-intuitive concept, ‘she’ performs political interventions related to social practice. As researcher ‘it’ is focused on activating performative politics and manifesting rituals, both related to creative counseling and civic engineering of a cyborg feminist project.
Image may be NSFW. Clik here to view.Erwin de Vries, Soeki, bronze sculpture on wooden display, Collection Family Irodikromo / PHOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG), 2022Image may be NSFW. Clik here to view.Sri Irodikromo, Soeki, beeswax, bluing, coffee, embroidery thread, unbleached cotton, bamboo scroll, 120x80cm, 2022 (L), Erwin de Vries, Soeki, bronze sculpture on wooden display, Collection Family Irodikromo (M) and (R) several works by Rinaldo Klas / PHOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG), 2022
Wi Alakondre was composed in honor of Soeki Irodikromo. In Soeki’s life and art, alakondre was the absolute driving force, so that this alakondre founder worked, thought, and acted from this driving force. It is not surprising that his oeuvre was awarded with Wi Alakondre. Leo Wong Loi Sing was chosen as the local master of this manifestation, whose style is like that of Soeki. Both are of the same generation, and they have been good friends (RAG, 2022). The other artists whose work was shown in Wi Alakondre are John Lie A Fo, Kenneth Flijders, Kurt Nahar, Paul Chang, René Tosari, Rinaldo Klas, Roddney Tjon Poen Gie, Shaundell Horton, Sunil Puljhun and Sri Irodikromo. In her role as curator, Sri also made a big impact with this event. When I entered, I thought: no wonder because she must be in the company of father Soeki.
My attempt is to track down repressed information in Wi Alakondre. This manifestation portrays Soeki Irodikromo as a deity. When I enter I see a bronze head made by Erwin de Vries and a portrait painted by Sri Irodikromo. Both of Soeki. I also come across portraits that have been made of him by various artists over the years. Peter Holmanmade a special work of art for Wi Alakondreusing photographic material from Soeki’s life. It is clear: Soeki gets almost all the attention here. But especially his own work, a ceramic totem, I find magical. When I analyze it, I notice that blue is the dominant color in it. A color that appeals immensely and is ideal for me, at least in its deepest essence and appearance. Sri is also inspired by this color and Soeki’s totem, which is why she mainly selects works from the other artists in which blue speaks (RAG, 2022). Since blue has appeared before in the project ALAKONDRE: A Space in Time, I know that the focus on blue is not a coincidence. In this specific context, the manifestation of this color is always in the same context, such as in Sri her solo exhibition entitled UDAN LIRIS (gentle rain) in which she indicates that blue is used in Surinamese cultures as a body for communicating with guardian angels (RAG, 2021), and in the solo exhibition Threads of Identityby Shaundell Horton which, among other things, shows her artwork Su Blue. In nature, blue often occurs as a ‘structured color’. Structured colors are macroscopic structures that create reflections through light for our eyes to perceive as color. Pigments, however, work differently. They are organic molecules (Be Smart, 2018). Because of the rarity of blue in nature and the technological peculiarity of biology, to manifest blue as a structure, I associate this color with magic. Why does Sri use the magical substance of this color in Wi Alakondre? I leave her artistic intention to the freedom of the artist, but the appearance of this color touches me deeply.
Image may be NSFW. Clik here to view.Soeki Irodikromo, ‘Uma’, ceramics, glaze, 27.5x56x8cm. Collection Family Irodikromo / PHOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG), 2022Image may be NSFW. Clik here to view.Sri Irodikromo, ‘Soeki’, beeswax, bluing, coffee, embroidery thread, unbleached cotton, bamboo scroll, 120x180cm, 2022 / PHOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG), 2022Image may be NSFW. Clik here to view.Soeki Irodikromo, ‘Wi Alakondre’, ceramic pillar, 26×134.5x26cm, 2002. Collection Family Irodikromo / PHOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG), 2022
For example, I also use this color to propagate Afro-futurism beyond an Afro-centric focus. I am particularly interested in Afro-futurism because it works as hybrid spatiotemporally (Gaskins, 2015). It may have cut me off in 2015 when I decided to connect with something I now call my performance persona tumpi flow. Until 2024 it focuses on my own artistic urge. With all the frustrations it brings, it also harbors fascinations that focus on what makes me wonder now: why is Sri working with the magical substance of blue here again? My own fascination with the same color is reflected in our collective experience: memories of the Transatlantic Slave Trade, the Indentured Labor, the subsequent Industrial Revolutions. In my own practice, I see this color as a much-needed response to the International Decade for People of African Descent (2015-2024).
Image may be NSFW. Clik here to view.Work by Kurt Nahar, Shaundell Horton, Sri Irodikromo, Roddney Tjon Poen Gie & Kit-Ling Tjon Pian Gi around Soeki Irodikromo, Self portrait, acrylic on canvas, 53.5×58.5cm, Collection Family Irodikromo / PHOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG), 2022Image may be NSFW. Clik here to view.Ruben Karsters, Portrait of Soeki, pencil on panel, 61x80cm, 2005, Collection Family Irodikromo, Soeki Irodikromo, Self portrait, oil on panel, 45.5×51.5cm, 1970, Collection Family Irodikromo & Soeki Irodikromo, Self portrait, acrylic on canvas, 42.5×46.5cm, Collection Family Irodikromo / PHOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG), 2022
The imagination
I dig deep into the imagination … But sometimes I also think: why do I evoke ‘that misery’? Usually I question spiritual, political, social, and historical circumstances. Those questions have been playing in my heart and haunting my brain for some time now. Perhaps the same “cursed blessing” also overtakes Sri? And with her many others, such as Soeki Irodikromo, Alida Nesloand Wilgo Baarn. All have in common that they are fascinated with alakondre. I find the same urge in Sri’s ambition. It goes beyond history and the human. That is why I consider this manifestation as a ritual in which ancestral experience and knowledge are revealed through contemporary art.
Since the magical substance of color stimulates all senses (Taussig, 2009), I see Wi Alakondreas a process in which blue is a body for healing the violent history of mankind. Thus, this manifestation is not just a mechanism of creolization, but rather an entanglement of Caribbean theory of Knowing and Being that we may well be able to use to confront colonial and climate complexities differently and from new spatiotemporally. For example, it seems strongly that Sri is also scrutinizing the climate crisis via alakondre. But specifically, as hybrid appearance with new ideas in search of solutions for the consequences of the climate crisis and colonialism. In this I find an alternative approach to time and space: alakondre-fasi. The term alakondre is opposed to the term apartheid and means all-encompassing; fasi is model or method. It seems to be at odds with the Eurocentrism of the last few centuries in human history.
Image may be NSFW. Clik here to view.From left to right: Leo Wong Loi Sing, Kurt Nahar and Peter Holman / PHOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG), 2022Image may be NSFW. Clik here to view.Detail Peter Holman, Hommage Soeki, collage on cardboard squares in metal wire frame, 50x180cm (per frame) / PHOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG), 2022
Alakondre-fasi
I see alakondre-fasi as the ‘ethical sensibility’ of Emmanuel Levinas (cited in Keij, 2021). He says it is “a direct focus on the nearest to me” and presents it as appeal: everything in daily dealings with others, consciously and unconsciously. Being in contact with ‘another’ is necessary. To understand the appeal, one must question one’s thinking, feelings, and actions (Keerveld & Bijlhout, 2023). Although the individual could notice that something curious arises in him/her in relationships with others, this revelation usually arises in the unconscious. That is why Sigmund Freud (cited in Gay, 2006) speaks of “repression” and sees sleep as a condition that makes it possible for this “repressed material” emerges in consciousness.
Dreams are not just fulfillments of repressed wishes. In popular belief, they predict the future, which is said to be the way we would like it to be. It does not matter whether it is the psyche of the individual or that of a nation. The popular soul works like this: “what it wishes, it believes” (Freud quoted in Gay, 2006). I know what a people believes is what they work towards. I sense this hopeful wish in Wi Alakondre, which took place at Readytex Art Gallery (RAG) between September 8 and October 1, 2022. Can the repressed information in Wi Alakondrelead to the dream mode for our nations imagination?
Image may be NSFW. Clik here to view.Left: Leo Wong Loi Sing, ‘Building up the human body’, glue paint on panel, 121x181cm Right: Leo Wong Loi Sing, ‘Spiritual war against the deadly virus’, glue paint on panel, 244x122cm / PHOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG), 2022Image may be NSFW. Clik here to view.Miguel Keerveld, ‘Experiment 2’, clay, kaolin, bluing, blue pigment, silicone, 25.5x33x7cm, 2022 / PHOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG), 2022
Wi Alakondre is a method to experience time and space differently. as alternative knowledge. Based on what Freud (quoted in Gay, 2006) claims, “philosophers have hitherto had no reason to concern themselves with a psychology of repression”, Sri may be spreading her wings to fly towards such a psychology. First, it’s a way that resembles a method of self-organization, which is much more than an economic or political unity (Mbembe, 2017). I call it a brasa ethic (embrace ethic) that represents in “human’s superego”. In the perception of Freud (cited in Gay, 2006) a quality that can avoid the gap between uneducated masses and philosophical thinker to “maintain the bond of commonality, which is so important for the preservation of culture”.
+++
Image may be NSFW. Clik here to view.Soeki Irodikromo, detail from Wi Alakondre, ceramic pillar, 26×134.5x26cm, 2002. Collection Family Irodikromo / PHOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG), 2022
N. Gaskins, Afrofuturism 2.0: Vernacular Cartography, Time & Space, 2016
P. Gay, Het onderbewuste: De draagbare Freud. Een keuze uit zijn werk, 2006
M. Keerveld & C. Bijlhout, Level 2 graduation thesis Academy for Coaching & Counseling in Suriname, Zelfreflectie als kwetsbare ruimtelijkheid: coachen en counselen van kunstenaars met ‘alakondre-fasi’, 2023
J. Keij, Tijd als kwetsbaarheid in de filosofie van Levinas, 2021
Miguel E. Keerveld(Suriname, 1982) works in conjunction with the brand EdKe and the performance persona tumpi flow. Educated in civil technical engineering, ‘he’ operates with focus on visual language and creative writing. As a hybrid-intuitive concept, ‘she’ performs political interventions related to social practice. As researcher ‘it’ is focused on activating performative politics and manifesting rituals, both related to creative counseling and civic engineering of a cyborg feminist project.
With its third participation in the Atlantic World Art Fair, Readytex Art Gallery (RAG) returns with “Patterns of Power: meditations on spirituality, politics, and multiculturalism” – an expansive group of paintings and sculptures by fifteen of Suriname’s most prolific artists. The online exhibition explores the rich and diverse cultural heritage of Suriname through a range of themes and artistic practices. From the beauty of organic shapes and flora and fauna, to the cycle of life and visual celebrations of Surinamese culture, a pattern that weaves through this group of artworks is a thought-provoking blurring between figurative and abstract visual language as a vehicle for social commentary and spiritual introspection.
“Patterns of Power: meditations on spirituality, politics, and multiculturalism” delves deep into Suriname’s colonial history, while also drawing attention to the social, economic, and political issues facing our nation today. Through narrative, satire, and critique the exhibition highlights the complexities that challenge the sustainable growth and development of the country. The exhibition also explores how the Surinamese notion of Alakondrereflects our rich cultural heritage. By dissecting the theme of identity in our multicultural Caribbean society, the artists attempt to uncover what lies beneath the surface of these substantial societal challenges and consequently the ripple effects these challenges have on artistic and spiritual practice.
Reinier Asmoredjo‘s painting De Lenige Vrouw (transl. “the flexible woman”), featuring a female nude form in front of a bright sun, is a striking piece on foam board that reflects the artist’s deep understanding of painting. The work’s main colors of yellow and blue evoke the bright, skies and clear, sparkling waters that are typical of Suriname’s landscape.
One of the most distinctive features of the painting is the emphasis on circularity, which can be seen in the curvature of the female form, the sun, and the breasts. This emphasis on circularity reflects the importance of nature and the cycles of life. The incorporation of traditional Wayana facial painting on the female form adds an element of cultural specificity to the painting, making it a powerful representation of Suriname’s diverse cultural heritage.
In Paul Chang‘s Nature in Abstraction 30 painting on canvas, lively colors and organic shapes come together in a dynamic composition. Bright circles of yellow, blue, pink, and green dance across a warm beige background, evoking the energy and beauty of the natural world. Chang’s love of nature shines through in his joyful use of color and form. The circular shapes suggest the cyclical rhythms of the earth, while the vivid hues convey the vitality and wonder of life.
Kenneth Flijders‘ representational painting Galibi gron depicts a large tree by the water in bright, realistic colors, showcasing his affinity for Suriname’s tropical rainforest. The painting’s focus on everyday life in Suriname is evident in its ordinary subject matter, which is brought to life with vibrant hues and rich detail. Through his art, Flijders encourages us to appreciate the beauty of the natural world and the simple joys of daily existence.
Shaundell Horton‘s Untitled mixed media work explores the complex theme of identity in multicultural Caribbean societies. The artwork features gray collaged hands coming together to form the shape of an East Asian woman cloaked in a hijab-like covering, with only her eyes visible. The striking contrast between the gray hands and the vibrant, complementary green and red background creates a tension that hints at deeper, more troubling issues. The red shape in the background, which suggests both a shadow and a pool of blood, adds to the sense of unease and ambiguity.
Sri Irodikromo‘s Metamorphosis assemblage sculpture is a stunning testament to her love of natural materials and diverse cultural influences. The sculpture features a found piece of driftwood, combined with a peach-colored horn made from fired clay. Irodikromo’s passion for creating art with a natural or organic look is evident in the way she seamlessly blends the two elements together. Through her art, Irodikromo invites us to celebrate the beauty and diversity of the natural world and the rich tapestry of cultures that make up Suriname’s vibrant society.
Miguel Keerveld‘s Apotheose 2 is a bold and striking painting showcasing his unique artistic vision and spiritual approach to art. The work features two faces, mirrored and strongly reminiscent of African mask traditions. The contrasty colors and graphic nature of the painting draw the viewer’s eye and demand attention. Keerveld’s spiritual approach to art infuses his work with a depth of meaning and power that resonates with viewers. Through his paintings, he invites us to reflect on our own identities and the ways in which we relate to one another, challenging us to look beyond the surface and engage with the deeper truths of our shared humanity.
Rinaldo Klas‘s dark and complexly layered Eye of Nature painting features a large yellow sun behind a blue leaf, framed by a red sky that blends into the face of a woman. The woman’s right eye is obscured by the shape of a lizard, adding a sense of mystery and intrigue to the work. Klas’s love for nature is evident in the way he incorporates natural elements into his work. With his powerful and thought-provoking productions, Klas challenges us to reexamine our relationship with nature and to take action to safeguard the planet we call home.
John Lie A Fo‘s Le Guardien assemblage piece is a colorful and whimsical work that incorporates several pieces of found wood, hand-carved and painted in bright colors to depict the details of a figure’s face and dress. The nails and background painted in white enhance the cartoonish and humorous quality of the piece. Furthermore, Lie A Fo’s work captures the spirit of Suriname’s traditional communities, where the natural and spiritual worlds are intertwined and deeply connected. Through his art, he invites us to explore this unique balance and to appreciate the beauty and complexity of Surinamese culture.
Kurt Nahar‘s Old Habits stark assemblage work, predominantly in red and gray, features two implied figures, side by side, both with split colored faces. Each figure has two circular forms stacked on their face, with readymade objects incorporated into the work. One of the circles looks like a bullseye or dartboard, further evoking the figures used for shooting practice. Through his art, Nahar challenges us to confront issues in Surinamese society and politics.
Sunil Puljhun‘s Tears of a Nation1 painting of the finance ministry tower speaks volumes about the state of politics, economy and corruption in Suriname. The graphic style of the work, reminiscent of satirical comics, draws the viewer in to explore the smudged and fading image of the tower, seemingly suspended in a cloud of smoke. The work is a stark commentary on the political and economic situation in Suriname, highlighting the corruption and mismanagement that have led to the country’s current economic crisis. Through his art, Puljhun sheds light on the realities of life in Suriname and invites the viewer to engage with the critical social and political issues facing the country.
+++
Dhiradj Ramsamoedj
Image may be NSFW. Clik here to view.Dhiradj Ramsamoedj, Sprout of hope, fine wood sticks, wool yarn, cardboard, acrylic paint and glue, 120x40x41cm, 2022 – SOLD
Sprout of Hope by Surinamese artist Dhiradj Ramsamoedjis a blue sculptural tower that draws inspiration from the biblical Tower of Babel. In Suriname’s multi-cultural society, the tower of babel can be seen as a metaphor for the fragmentation of language and culture that occurred as a result of colonization and slavery. However, the title Sprout of Hope suggests that the artist sees the potential for unity and hope in this diverse cultural landscape. The tower represents a new beginning, a fresh start, and an opportunity to rebuild and strengthen relationships across cultures. Through this symbolism, Ramsamoedj explores themes of cultural identity, unity, and hope for a better future.
The wife of Macusi, mixed media painting by Kit-Ling Tjon Pian Gi employs powerful symbolism to explore the themes of identity, feminism, and multiculturalism in Suriname. The image of a girl’s head atop a leopard’s body suggests the merging of different identities, cultures, and traditions, while the long flowing blue hair adds a fantastical element to the piece. The use of cut textiles with different print patterns serves to convey the idea of a diverse and rich cultural landscape, and the path the figure is walking hints at a journey of self-discovery and empowerment. Overall, the work celebrates the diversity and strength of Surinamese women, and speaks to the complexity of their multifaceted identities in a multicultural society.
René Tosari‘s Untitled painting is a dynamic expression of celebration and excitement, with joyful figures depicted in a riot of colorful washes and outlines. The work is a testament to Tosari’s skill as a painter, with each layer of paint carefully applied to create a harmonious and dynamic whole.
In addition to its aesthetic appeal, the painting reflects Tosari’s social and environmental engagement, and his concern with Surinamese multiculturalism. The figures in the painting are depicted in a variety of skin tones and clothing styles, suggesting a celebration of diversity and cultural exchange. The white outlines around the figures give them a sense of unity and connectedness, while also suggesting the importance of community and collaboration.
Wilgo Vijfhoven‘s colorful and erotic Kulturu 2 painting is a celebration of women and their sensuality. The painting portrays a female figure with her back facing the viewer, but her tilted head reveals her long flowing dark hair. The use of bright red color dominates the painting, which can symbolize passion and energy, while the turquoise tones of the monstera leaves suggest calm and tranquility. The placement of the leaves at either side of the figure creates a balanced composition that draws attention to the central figure. Overall, this painting celebrates the beauty and power of women, emphasizing their sensuality and strength.
Hanka Wolterstorff‘s colorful and flowing Natural Bloom ceramic sculpture is a beautiful tribute to nature. Her use of organic forms and fluid lines creates a sense of movement and life within the sculpture. The colors of teal, yellow, and orange reflect the vibrant hues found in nature, while the circular rotation and leaf-shaped plates evoke the movement of wind, the flow of water, and the circularity of life. Wolterstorff’s work is inspired by the natural world around her and she seeks to capture the beauty and vitality of nature in her art. The fluidity and movement of her sculpture reflect her deep connection to the rhythms of nature and her desire to honor and celebrate the natural world.
‘Sranan bere na mamyo.’ (Surinames nageslacht is een lappendeken, eenquilt.) Dat zegt Ma Memmie tegen haar adoptiedochter, Darey Ann, de protagonist in het verhaal dat de solo-expositie ALAKONDRE TORI van Kit-Ling Tjon Pian Gi ons vertelt. Deze manifestatie is tussen 4 november en 3 december 2022 in Readytex Art Gallery (RAG) geweest en gaat samen met de verschijning van het boek Het Alakondre Drakenmeisje, eveneens van de hand van Kit-Ling. Beide gebeurtenissen hebben een relatie met elkaar en de laatste is een onderdeel van het breder project van de kunstenares en schrijfster, dat op 1 oktober 2022 van start is gegaan binnen de week van het Nederlands (RAG, 2022).
Dat het masker en de mamyo in deze manifestatie opduiken doet me goed! Wie of wat precies de antagonist in deze manifestatie is, weet ik niet zo snel. Wanneer ik door het verhaal dwaal, is het vooral het masker dat met een mamyo (lappendeken) is versierd wat mij aan een antagonist doet denken … Of misschien denk ik hierbij juist aan een protagonist? Kit-Ling zegt zelf hierover: “Als je wilt praten over een protagonist en een antagonist, dan is de antagonist de wereld(en) of iedereen in de wereld(en) die Darey Ann tegenkomt.” In elk geval vind ik met name het masker en de mamyo bijzonder. In haar gebruik hiervan is Kit-Ling niet uniek. Maskers en mamyo, of het quilten, zijn heel oude gebruiken die voor mij bijna altijd vergezeld gaan van kennis en wijsheid. Daarom vraag ik me af welke kennis en wijsheid de ALAKONDRE TORI manifestatie bevatten?
Image may be NSFW. Clik here to view.Kit-Ling Tjon Pian Gi, Aan de Anyumarakreek, acryl op canvas, 80x80cm, 2022 / FOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG)
Zoals mij bekend is, is het gebruik van maskers zeer bijzonder. Bij Inheemsen van de Amerikaanse continenten en in Afrikaanse ceremoniën is het belangrijk voor spirituele gebruiken. Volgens Carol Duncan (1995) behoren dergelijke objecten (met hun specifieke betekenis) tot het rijk van geloof of magie en weerspiegelen zij wonderbaarlijke transformatie. Het quilten heeft ook zijn hogere bedoeling: zo bestonden “quiltcodes uit basisvormen die in specifieke patronen waren gerangschikt om paden weer te geven” in artefacten die gereduceerde representaties van de fysieke wereld zijn (Gaskins, 2016). In Suriname (en dus ook in het werk van Kit-Ling) heeft het quilten een sterke relatie met hoe wij ons in elkaar verweven voelen, en hoe wij met elkaar verbonden zijn. Zo is het Zelf in Suriname en het Caribisch Gebied bijna altijd geheel of gedeeltelijk verstrengeld met een Ander. Dit fenomeen geeft het gebruik van quilten als kunst, traditie en/of cultuur zeker een bijzonder diepe betekenis.
Ook binnen het afrofuturisme is quilten een expressievorm. Volgens mij gaat afrofuturisme voorbij afrocentrisch denken, waarom het werk van Kit-Ling mij ook hiernaar toe brengt. Ik weet dat praktijken binnen dergelijke tijdruimtelijkheden, zoals het afrofuturisme, en het werk van Kit-Ling op voorouderlijke kracht zijn gebaseerd. Wanneer ik in ALAKONDRE TORI stap, moet ik dan ook hieraan denken: Kit-Ling maakt goed gebruik van de intuïtieve kennis van haar DNA en van alakondre-fasi. Hierom refereer ik in UDUBAKI part II naar haar werk als tegelijkertijd modern en traditioneel. Ik trek dezelfde conclusie voor ALAKONDRE TORI en het hieraan gekoppelde project Het Alakondre Drakenmeisje.
Image may be NSFW. Clik here to view.Kit-Ling Tjon Pian Gi, Mijn Alakondre Zelfportret, installatie bestaande uit drie delen, acryl, canvas, textiel, collage, 2021 / FOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG)
Het Alakondre Drakenmeisje
InHet Alakondre Drakenmeisje proef ik hetzelfde: goed gebruik van de intuïtieve kennis van haar DNA en van alakondre-fasi.Het Alakondre Drakenmeisje verhaalt over een hybride persoon en supermens die Darey Ann heet. Ze heeft een groot aanpassingsvermogen van zichzelf. Het weerspiegelt in de omgevingen waarin ze terechtkomt en ze put er kracht uit om met de uitdagende situaties waarin ze belandt om te kunnen gaan. Zowel Het Alakondre Drakenmeisje als ALAKONDRE TORI rijgen verschillende versnipperingen van het Zijn aaneen tot alakondre-fasi. Kortom, ze portretteren het Zijn als mamyo.
Ik geef toe dat ik aan het begin wat moeite heb om deze rode draad in het geheel te vinden. Maar dat vind ik helemaal niet erg … Uit persoonlijke ervaring weet ik: dwalen is essentieel voor alakondre-fasi. Dit dwalen, een soort zwoegen en ploegen, doe ik overigens in mijn eigen praktijk; zowel als curator en als kunstenaar. Volgens mij is alakondre-fasi dan ook een levenslange reis. Maar behalve dat, lees ik in Kit-Lings solo-expositie ook ‘iets’anders. Iets! Niet als absoluut. Niet de norm. Niet vanzelfsprekend. Maar voorbij dat wat universeel is. Misschien zoals Austine Okwu (1979) stelt: ‘eenheid van zijn’. In wat hij impliceert als de “idee van de eenheid van zijn [zegt hij] dat alle dingen in kosmische orde en harmonie bestaan”. Kan het zijn dat dit dat ‘iets’ is waar Het Alakondre Drakenmeisje en ALAKONDRE TORI naar verwijzen? In elk geval vind ik in beiden ‘eenheid van zijn’ terug. Ook zoiets als waarvoor Nettrice Gaskins (2016) heeft vastgesteld dat het ruimte biedt “om tegelijkertijd door verleden, heden en toekomst te navigeren”, omdat “gecodeerde quilts zich ergens tussen mythe en feit” bevinden. In ALAKONDRE TORI‘lees’ ik Kit-Lings creatief proces dan ook als ritueel waarin het menselijke Zelf met een menselijke Ander in dialoog kan zijn.
Image may be NSFW. Clik here to view.Image may be NSFW. Clik here to view.Kit-Ling Tjon Pian Gi, Another Identity 1 (L), acryl, Afrikaanse print, batik, madras textiel, mixed media op canvas 60.5×60.5cm, 2022 & Another Identity 2 (R), acryl, Afrikaanse print, batik, madras textiel, mixed media op canvas 60.5×60.5cm, 2022 / FOTO’S Courtesy Readytex Art Gallery (RAG)
Verstrengeling
ALAKONDRE TORI is een verstrengeling van beeld en woord. Alvorens dit hybride werk van Kit-Ling verschijnt, kom ik soortgelijk werk van iemand anders tegen. Bij het doorbladeren van Het Alakondre Drakenmeisje gaan mijn gedachten daarom automatisch naar Alakondre verhalen uit de wereld van Soei Len. De laatste is het werk van Shantanu Soei Len Tjon dat in zeventien grappige en fantasierijke verhalen vertelt over haar imaginaire alakondre. Het verhaal van Kit-Ling gaat over het leven van Darey Ann; vanaf ze als baby in het bos is gevonden tot en met haar adolescentie. Hoewel beiden alakondre-fasi in woord en beeld verstrengelend weergaven, is er duidelijk verschil in aanpak en verbeelding. Ik laat een inhoudelijke beoordeling van beiden over aan hun lezers. Liever richt ik me op een overeenkomst in Soei Lens en Kit-Lings werk zoals ik die zie. In mijn opvatting gaan hun creatieve ideeën over die ‘eenheid van zijn’ als niet universeel verschijnsel.
In dialoog met een bezoeker van RAG hoor ik: “beneden oogt het zoet en hier moet ik de diepte in”. We staan op de eerste verdieping van de galerie, waar op dat moment de tentoonstelling This ‘revolution’ is not a tea party te zien is. Op de begane grond staat ALAKONDRE TORI. Hoewel ik de reactie van de bezoeker begrijp, zie ik ook aanwijzingen in Kit-Lings manifestatie die aandringen om het werk nader te analyseren. Mogelijk moet de bezoeker iets meer moeite hiervoor doen. Bijvoorbeeld iets meer afstand nemen? Maar er ligt een kans hier: misschien meer dialoog met derden? Zelf denk ik dat sparren goed is, waarom ik de moeite neem om te duiken in de werelden van Kit-Ling Tjon Pian Gien die vanShantanu Soei Len Tjon. Beiden hebben mijn eigen beeld en ervaring met alakondre-fasi verrijkt, waardoor ik een breder plaatje op mijn netvlies heb van hoe dit model zeer veelzijdig en uiteenlopend beleefd kan worden.
Image may be NSFW. Clik here to view.Kit-Ling Tjon Pian Gi, The birth of Alakondre (in de expo De dragers van het Beeld, in Theater Thalia, 28 april t/m 07 mei 2017: Alakondre Phoenix), 2017 / FOTO Ada Korbee, 2017Image may be NSFW. Clik here to view.Kit-Ling Tjon Pian Gi, The birth of Alakondre, installatie, 2022 / FOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG)Image may be NSFW. Clik here to view.Kit-Ling Tjon Pian Gi, Another Perspective: He and She, acryl op canvas, mixed media, textiel, 60x80cm, 2023 / FOTO Courtesy Readytex Art Gallery (RAG)
Nu ik dieper op het werk van Kit-Ling Tjon Pian Gi reflecteer, brengt het mij ergens waar ik in eerste instantie niet terecht ben gekomen. Wanneer ik in 2017 voor The birth of Alakondre van Kit-Ling in theater Thalia sta, ben ik ontzettend onder de indruk. Wanneer ik in april 2023 voor het werk Another Perspective: He and She sta, gebeurt precies dat weer. Het schilderij Another Perspective: He and She is onderdeel geweest van de groepsexpositieCULTURAL CURRENTS: Miami meets Paramaribo. Dan valt het muntje. Alsof ik de diepere bedoeling van ALAKONDRE TORI enHet Alakondre Drakenmeisjepas hiermee in mij heb laten binnenschieten. Het wordt mij bevestigd: het masker en de mamyo zijn fantastische metaforen voor wat men doorgaans de identiteit noemt.
Image may be NSFW. Clik here to view.
Image may be NSFW. Clik here to view.
Image may be NSFW. Clik here to view.
Image may be NSFW. Clik here to view.
Image may be NSFW. Clik here to view.
Image may be NSFW. Clik here to view.
Image may be NSFW. Clik here to view.
Image may be NSFW. Clik here to view.
Image may be NSFW. Clik here to view.
Het project van de publicatie en de tentoonstelling ging gepaard met veel scholenbezoeken. Hier enkele indrukken.
+++
Bronnen:
Duncan, C., The Art Museum as Ritual, 1995
Gaskins, N., Afrofuturism on Web 3.0: Vernacular Cartography and Augmented Space,2016
Okwu, A., Life, Death, Reincarnation, and Traditional Healing in Africa, 1979
Miguel E. Keerveld(Suriname, 1982) werkt samen met het merk EdKe en de performance persona tumpi flow. Opgeleid in de civiele techniek opereert ‘hij’ met focus op beeldtaal en creatief schrijven. Als een hybride-intuïtief concept voert ‘zij’ politieke interventies uit die verband houden met sociale praktijk. Als onderzoeker is ‘het’ gericht op het activeren van performatieve politiek en het manifesteren van rituelen, beide gerelateerd aan creatieve counseling en civic engineering van een cyborg-feministisch project.
